Το σχέδιο Μέρκελ για νέο Μάαστριχτ

Ο πόλεμος για τη λιτότητα στην Ευρώπη και η επόμενη μέρα μετά τις γερμανικές εκλογές - Αλλάζουν οι όροι για διάσωση και παραμονή στο ευ...

Ο πόλεμος για τη λιτότητα στην Ευρώπη και η επόμενη μέρα μετά τις γερμανικές εκλογές - Αλλάζουν οι όροι για διάσωση και παραμονή στο ευρώ

Γράφει ο Άγγελος Αθανασόπουλος

Η Ανγκελα Μέρκελ ξέρει ότι για να προωθήσει το σχέδιο για αλλαγή των Συνθηκών της ΕΕ χρειάζεται τη συμφωνία του Φρανσουά Ολάντ ο οποίος έχει να αντιμετωπίσει σοβαρά οικονομικά προβλήματα στη Γαλλία

Στην εκ βάθρων ανασύνταξη του ευρωπαϊκού οικοδομήματος προσανατολίζεται το Βερολίνο μόλις ολοκληρωθούν οι εκλογές της 22ας Σεπτεμβρίου. Σύμφωνα με αποκλειστικές πληροφορίες του «Βήματος», το επιτελείο...

της Ανγκελα Μέρκελ και οι υπηρεσίες του υπουργείου Οικονομικών υπό τον Βόλφγκανγκ Σόιμπλε εργάζονται πυρετωδώς για να δημιουργήσουν τον καμβά πάνω στον οποίο θα στηριχθούν οι γερμανικές προτάσεις με απώτερο σκοπό την αναδιάρθρωση της αρχιτεκτονικής της Οικονομικής και Νομισματικής Ενωσης (ΟΝΕ), οδηγώντας σε ένα νέο Μάαστριχτ.

Η μυστική συζήτηση στο Βερολίνο για την αναδιάρθρωση της αρχιτεκτονικής της ΟΝΕ διεξάγεται τη στιγμή που έχει ανάψει η διαμάχη για την αναγκαιότητα ανάσχεσης του μοντέλου της λιτότητας που από πολλές πλευρές κρίνεται πλέον μη διαχειρίσιμο πολιτικά και απειλεί τον κοινωνικό ιστό σε αρκετές χώρες, απειλώντας να διεισδύσει ακόμη και στον πυρήνα της ευρωζώνης.

Ο σχεδιασμός, επιμένουν οι πληροφορίες, έχει τριετή ορίζοντα και αφορά όλα τα φλέγοντα ζητήματα, όπως π.χ. η τραπεζική ένωση και ιδιαίτερα ο μελλοντικός ρόλος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), καθώς και η αναγκαιότητα ή μη αλλαγής των Συνθηκών (πιθανότατα όχι ευρείας) με σκοπό την εκχώρηση μέρους της εθνικής κυριαρχίας σε υπερεθνικά όργανα. Υπάρχει ωστόσο άλλο ένα στοιχείο που καθιστά τον σχεδιασμό αυτόν ένα παίγνιο με άγνωστη έκβαση. Και τούτο δεν είναι άλλο από την ανάληψη σημαντικών υποχρεώσεων από τα ίδια τα κράτη-μέλη.

Το ζήτημα αυτό αναμένεται να δοκιμάσει σφόδρα τις αντοχές του πολιτικού συστήματος κάθε χώρας, άρα και της Ελλάδας. Οι ίδιες πηγές υπογραμμίζουν μάλιστα ότι οι ελληνικές πολιτικές δυνάμεις θα πρέπει να αρχίσουν να προετοιμάζονται το ταχύτερο δυνατόν για τις τεκτονικές μεταβολές στη ζώνη του ευρώ αντί να αναλώνονται αποκλειστικά σε υψηλές προσδοκίες περί «κουρέματος» του δημοσίου χρέους από τον Οκτώβριο και μετά. Οπως επιπλέον τονίζουν, δεν αποκλείεται στο πλαίσιο της συζήτησης να πέσει στο τραπέζι ακόμη και το σενάριο διευκόλυνσης εξόδου μιας χώρας (π.χ. μέσω της υιοθέτησης ρήτρας εξόδου) ώστε το ευρύτερο οικοδόμημα να παραμείνει σταθερό.  

Ανθρωποι που είναι σε θέση να γνωρίζουν τι διαμείβεται στους διαδρόμους εξουσίας της γερμανικής πρωτεύουσας αναφέρουν ότι η άποψη της γερμανικής ηγεσίας διαπερνά όλους τους βασικούς πυλώνες του πολιτικού φάσματος. Δεν περιορίζεται μόνο στη Δεξιά (Χριστιανοδημοκράτες και Χριστιανοκοινωνιστές), αλλά επεκτείνεται και στους Σοσιαλδημοκράτες. Δεν πρέπει άλλωστε να λησμονείται ότι το SPD έχει υποστηρίξει όλες τις βασικές επιλογές της κυβέρνησης Μέρκελ κατά τη διάρκεια της κρίσης.

Οταν η Bundesbank μπαίνει στον χορό...

Η βασική αρχή της γερμανικής σκέψης είναι ότι η ευρωζώνη και γενικότερα η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) πρέπει να διαθέτει σαφείς και μόνιμους μηχανισμούς που θα διασφαλίζουν τη δημοσιονομική πειθαρχία, την εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων που είναι απαραίτητες για την ανταγωνιστικότητα και την ανταμοιβή των «καλών μαθητών». 

Η γνωμοδότηση της Bundesbank που διέρρευσε στην έγκυρη γερμανική εφημερίδα «Handelsblatt» και με την οποία ασκεί σφοδρή κριτική στο πρόγραμμα αγοράς ομολόγων (ΟΜΤ) που αποφάσισε η ΕΚΤ το 2012 κατόπιν πρωτοβουλίας του Μάριο Ντράγκι, ώστε να ελεγχθούν τα spreads των ομολόγων σε χώρες όπως η Ιταλία και η Ισπανία, αποκαλύπτει τον τρόπο σκέψης της γερμανικής πλευράς. Ο πρόεδρος της γερμανικής κεντρικής τράπεζας Γενς Βάιντμαν ήταν ο μόνος που είχε τότε ψηφίσει εναντίον του μέτρου αυτού.

Το κείμενο, έκτασης 29 σελίδων, γράφτηκε κατόπιν εντολής του Συνταγματικού Δικαστηρίου της Καρλσρούης, το οποίο στις 11 Ιουνίου θα εξετάσει προσφυγή κατά της σύστασης του Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας (ESM). Τρία είναι τα σημεία που έχουν ενδιαφέρον. Το πρώτο είναι ότι η δικαιολογία για το πρόγραμμα ΟΜΤ στηρίχθηκε σε «υποκειμενικά στοιχεία» σχετικά με το αν το ύψος των επιτοκίων που ορίζει η ΕΚΤ περνά με τον σωστό τρόπο στην πραγματική οικονομία. Η Bundesbank μάλιστα σημειώνει ότι ακόμη και αν ο μηχανισμός αυτός δυσλειτουργεί, «ανακύπτει το ερώτημα αν και γιατί πρέπει να διορθωθεί μια τέτοια εξέλιξη». Και όχι μόνο αυτό, αλλά εκφράζεται η άποψη ότι ο ρόλος της ΕΚΤ δεν είναι να εγγυάται τη μη αναστρεψιμότητα του ενιαίου νομίσματος.

Αλλωστε, αν η ΕΚΤ υποχρεωθεί κάποια στιγμή να παρέμβει στην αγορά ομολόγων, αυτό θα είναι ένδειξη χαμηλής πιστοληπτικής ικανότητας ενός κράτους, θα επιβαρύνει τον ισολογισμό της ευρωτράπεζας και θα μεταφέρει τα βάρη στους φορολογουμένους άλλων χωρών. Σε αυτό το πλαίσιο, η γερμανική κεντρική τράπεζα ασκεί κριτική για τη χρήση των κονδυλίων του μηχανισμού Εκτακτης Βοήθειας Ρευστότητας (ELA) από τις ελληνικές τράπεζες για την αγορά εντόκων γραμματίων, διότι αυτό συνιστά ουσιαστικά νομισματική χρηματοδότηση που απαγορεύεται από τις κοινοτικές Συνθήκες.  

Κατά μία σύμπτωση, η διαρροή της γνωμοδότησης συνέπεσε με μια πρωτοφανή παρέμβαση της κυρίας Μέρκελ σε θέματα που άπτονται της ανεξαρτησίας της ΕΚΤ, όπως ο ορισμός των επιτοκίων. Μιλώντας στη Δρέσδη την Πέμπτη και ενώ όλοι αναμένουν πως ο κ. Ντράγκι θα ανακοινώσει την προσεχή εβδομάδα μείωση του ευρωεπιτοκίου κατά 0,25%, η γερμανίδα καγκελάριος παραδέχθηκε:  «Η ΕΚΤ βρίσκεται σε δύσκολη θέση. Για τη Γερμανία θα έπρεπε να αυξήσει ελαφρώς τα επιτόκια σήμερα, για άλλες χώρες όμως θα έπρεπε να κάνει περισσότερα με σκοπό περισσότερη ρευστότητα, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά την πρόσβαση των επιχειρήσεων σε χρηματοδότηση». Το ταμπού είχε βέβαια σπάσει νωρίτερα ο κ. Σόιμπλε, λέγοντας σε πρόσφατη συνέντευξη ότι η ΕΚΤ πρέπει να μειώσει τη ρευστότητα στο σύστημα. 

Κομισιόν και ΔΝΤ κατά της λιτότητας

Τι είχε στο μυαλό του ο Ζοζέ Μανουέλ Μπαρόζο όταν έριξε τη «βόμβα» ότι η πολιτική της λιτότητας στην ευρωζώνη έχει φθάσει στα όριά της; Ορισμένοι λένε παρασκηνιακώς ότι επιδιώκει να κερδίσει πόντους για να διεκδικήσει μια τρίτη θητεία ως πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Αφήνοντας όμως στην άκρη τη... συνωμοσιολογία, ένα πράγμα είναι σίγουρο. Η σύγκρουση μεταξύ των οπαδών της λιτότητας και εκείνων της ανάπτυξης «α λα Κέινς» μόλις τώρα πραγματικά αρχίζει.

Οι παρεμβάσεις των Μέρκελ και Σόιμπλε, ακόμη και η διαρροή της έκθεσης της Bundesbank, μοιάζουν να ακολουθούν ένα μοτίβο. Αυτό αφορά το να φρενάρει κατ' αρχήν η συζήτηση που έχει ανάψει για διακοπή της πολιτικής λιτότητας που σήμερα κυριαρχεί στην ευρωζώνη. Οι φωνές για χαλάρωση του ασφυκτικά στενού «κοστουμιού λιτότητας» ενισχύονται, αλλά η γερμανίδα καγκελάριος επιδιώκει να κερδίσει χρόνο ως τις εκλογές του Σεπτεμβρίου στη χώρα της, ώστε στη συνέχεια, απερίσπαστη, να ξεδιπλώσει το σχέδιό της.

Τη θρυαλλίδα έχει τοποθετήσει για τα καλά στην καρδιά της ευρωζώνης το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο (ΔΝΤ), όπως φαίνεται από τις συνεχιζόμενες δηλώσεις κορυφαίων στελεχών του, με προεξάρχουσα την Κριστίν Λαγκάρντ, ακολουθούμενη από το υπ' αριθμόν 2 του διεθνούς οργανισμού, τον Αμερικανό Ντέιβιντ Λίπτον.

Αν και η πολιτική της περικοπής των δημοσιονομικών ελλειμμάτων και των σαρωτικών μεταρρυθμίσεων είναι «θεμελιωδώς σωστή, πιστεύω ότι έχει φθάσει στα όριά της από πολλές πτυχές» δήλωσε πριν από λίγες ημέρες ο κ. Μπαρόζο. «Μια πολιτική, για να είναι επιτυχημένη, δεν πρέπει μόνο να είναι κατάλληλα σχεδιασμένη. Χρειάζεται και μια ελάχιστη πολιτική και κοινωνική υποστήριξη» πρόσθεσε.

Τα λόγια του κ. Μπαρόζο, τα οποία σύμφωνα με πηγές προσκείμενες στον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής δεν ήταν τυχαία, ενόχλησαν το Βερολίνο. Δεν ήταν όμως τα μόνα, καθώς σε ανάλογες δηλώσεις προέβη και ο επίτροπος για Οικονομικές και Νομισματικές Υποθέσεις Ολι Ρεν, τον οποίο η Γερμανία έχει... «στην μπούκα» λόγω του ρόλου που θεωρείται ότι διαδραμάτισε στην περίπτωση της Κύπρου. Και αν η Ευρωπαϊκή Επιτροπή κρίνεται διαχειρίσιμη, δεν συμβαίνει το ίδιο με το ΔΝΤ. Η Κριστίν Λαγκάρντ, ο επικεφαλής οικονομολόγος του Ταμείου Ολιβιέ Μπλανσάρ (και οι δύο είναι Γάλλοι) και φυσικά ο κ. Λίπτον εξαπέλυσαν βέλη εναντίον της λιτότητας.

Σε συνέδριο στο Λονδίνο μάλιστα ο Αμερικανός Λίπτον δεν μάσησε τα λόγια του: «Υπάρχει ο κίνδυνος η Ευρώπη να πέσει σε στασιμότητα, γεγονός το οποίο θα μπορούσε να έχει πολύ σοβαρές επιπλοκές για νοικοκυριά, επιχειρήσεις, τράπεζες και άλλους σημαντικούς θεσμούς. Για να αποφευχθεί με αποφασιστικότητα μια επικίνδυνη πτώση, οι πολιτικοί πρέπει να δράσουν τώρα για να ενισχύσουν τις προοπτικές ανάπτυξης».

Εισέπραξε όμως την «πληρωμένη απάντηση» του Γεργκ Ασμουσεν, σημαίνοντος μέλους του Εκτελεστικού Συμβουλίου της ΕΚΤ. Ο άλλοτε στενός συνεργάτης του Βόλφγκανγκ Σόιμπλε ξεκαθάρισε: «Η καθυστέρηση της δημοσιονομικής σταθεροποίησης δεν είναι ο εύκολος δρόμος. Αν υπήρχε τέτοιος δρόμος, θα τον είχαμε ακολουθήσει. Η καθυστέρηση σημαίνει υψηλότερα επίπεδα χρέους».

Αλλαγές

«Συμβόλαια ανταμοιβής» για τις δημοσιονομικά ενάρετες χώρες

Το Βερολίνο είναι αποφασισμένο να προχωρήσει στο σχέδιό του και όπως φάνηκε και στην περίπτωση της Κύπρου δεν υποχωρεί όταν έχει εδραίες πεποιθήσεις. Σύμφωνα με πληροφορίες του «Βήματος» τόσο από τις Βρυξέλλες όσο και από το Βερολίνο, η γερμανική πλευρά κλίνει ολοένα και περισσότερο προς την αναγκαιότητα αλλαγής Συνθηκών μικρής κλίμακας. Παράλληλα όμως υπάρχει έκδηλη ανησυχία σε γερμανικούς κύκλους για το τι μέλλει γενέσθαι με τη Γαλλία, η οποία ήδη χαρακτηρίζεται «ο μεγάλος ασθενής της Ευρώπης».

Η Ανγκελα Μέρκελ φαίνεται ότι επιθυμεί μια αλλαγή Συνθηκών με συγκεκριμένο περιεχόμενο. Για τον σκοπό αυτόν έχει ξεκινήσει επαφές και με ηγέτες χωρών εκτός ευρωζώνης, όπως οι πρωθυπουργοί της Βρετανίας και της Πολωνίας, Ντέιβιντ Κάμερον και Ντόναλντ Τουσκ αντιστοίχως. Αυτό δεν θα αφορά τόσο πολύ την περαιτέρω ενίσχυση της δημοσιονομικής πειθαρχίας όσο την άμεση προώθηση μεταρρυθμίσεων για την ενίσχυση της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας. Για να γίνει αυτό, φαίνεται ότι προωθείται η ιδέα της υπογραφής συμβολαίων (contracts) μεταξύ της Επιτροπής και όλων των κρατών-μελών. Η κεντρική ιδέα στο σημείο αυτό είναι ότι οι «καλοί μαθητές» θα ανταμείβονται όταν επιτυγχάνουν τους στόχους. Στο σημείο αυτό μάλιστα οι Γερμανοί εμφανίζονται διατεθειμένοι να βάλουν λίγο πιο βαθιά «το χέρι στην τσέπη».

Πώς θα γίνει αυτό; Στην τελευταία έκθεσή του για το μέλλον της ΟΝΕ, ο πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Χέρμαν βαν Ρομπάι συμπεριέλαβε την ιδέα μιας «δημοσιονομικής δυνατότητας» (fiscal capacity) που θα μπορούσε να είναι το θεμέλιο ενός μελλοντικού προϋπολογισμού της ευρωζώνης. Αρχικά η Γερμανία δεν είχε διάθεση να προσφέρει περισσότερα από 10-20 δισ. ευρώ, τώρα όμως εξετάζει το ενδεχόμενο να αυξήσει το ποσό αυτό σε 40-50 δισ. ευρώ.

Ο ισχυρότερος πονοκέφαλος ωστόσο είναι η Γαλλία. Ο Φρανσουά Ολάντ έχει να αντιμετωπίσει όχι μόνο σοβαρά οικονομικά προβλήματα αλλά και πολιτικά (η δημοτικότητά του είναι η χαμηλότερη για πρόεδρο της Πέμπτης Δημοκρατίας). Το Βερολίνο φαίνεται να καταλαβαίνει ότι δεν μπορεί μόνο του να προωθήσει μια ανασύνταξη της αρχιτεκτονικής της ευρωζώνης. Δεν θέλει να εμφανιστεί απομονωμένο, αλλά ούτε να αγνοήσει το Παρίσι ακολουθώντας πολιτικές που θα δημιουργούσαν περαιτέρω προβλήματα στον κ. Ολάντ, όπως π.χ. μια ευρεία αλλαγή Συνθηκών. Είναι μάλιστα χαρακτηριστικό ότι η γερμανική κυβέρνηση, με δηλώσεις κορυφαίων στελεχών της, τάχθηκε υπέρ του να δοθεί στη Γαλλία περισσότερος χρόνος για να μειώσει το έλλειμμά της κάτω από το 3%.   

Από "Βήμα"