Η μεγάλη κακοφωνία του πλανήτη...

Ο πλανήτης αναζητά για μια ακόμα φορά τη νέα διεθνή τάξη…! Στο αριστούργημά του «Διπλωματία», ο Χένρι Κίσινγκερ περιγράφει – ίσως υ...

Ο πλανήτης αναζητά για μια ακόμα φορά τη νέα διεθνή τάξη…!

Στο αριστούργημά του «Διπλωματία», ο Χένρι Κίσινγκερ περιγράφει – ίσως υπερβολικά ειδυλλιακά - το διεθνές σύστημα ισορροπίας δυνάμεων το οποίο, μετά το Συνέδριο της Βιέννης το 1814-1815, παρήγαγε αυτό που αργότερα αποκαλέστηκε «Ευρωπαϊκή Συμφωνία». Όπως περιγράφει ο Κίσινγκερ, μετά τους Ναπολεόντειους Πολέμους «δεν επικράτησε μόνο μία φυσική ισορροπία, αλλά και μία ηθική. Η εξουσία και η δικαιοσύνη βρίσκονταν σε ουσιαστική αρμονία.» Φυσικά, η συμφωνία κατέληξε σε κακοφωνία με το ξέσπασμα του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου το καλοκαίρι του 1914.

Σήμερα, μετά την κτηνωδία του πρώτου μισού του εικοστού αιώνα, την προσωρινή διπολικότητα του Ψυχρού Πολέμου, και τον σύντομο ρόλο της Αμερικής ως υπερδύναμη μετά το 1989, ο πλανήτης αναζητά για μια ακόμα φορά τη νέα διεθνή τάξη. Μπορεί κάτι σαν την Ευρωπαϊκή Συμφωνία να παγκοσμιοποιηθεί;

Δυστυχώς, η πιο πιθανή πορεία φαίνεται να είναι αυτή της παγκόσμιας κακοφωνίας. Ένας προφανής λόγος είναι η απουσία ενός αναγνωρισμένου και κοινά αποδεκτού διεθνούς «διαιτητή». Οι Ηνωμένες Πολιτείες, οι οποίες ενσαρκώνουν καλύτερα την απόλυτη δύναμη, είναι λιγότερο πρόθυμες –και λιγότερο ικανές- να ασκήσουν τον ρόλο αυτό. Και τα Ηνωμένα Έθνη, που αντιπροσωπεύουν καλύτερα τις αρχές της διεθνούς τάξης, είναι όσο διχασμένα και ανίκανα όσο ποτέ.

Αλλά, πέρα από την απουσία ενός διαιτητή, υπάρχει κι ένα άλλο πρόβλημα: το κύμα της παγκοσμιοποίησης που ακολούθησε μετά το τέλος του Ψυχρού Πολέμου έχει, παραδόξως, επιταχύνει τον κατακερματισμό, επηρεάζοντας εξίσου τις δημοκρατικές και τις μη δημοκρατικές χώρες. Από την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης, τη βίαιη αυτοκαταστροφή της Γιουγκοσλαβίας, και το ειρηνικό διαζύγιο της Τσεχοσλοβακίας μέχρι τις σημερινές φυγόκεντρες πιέσεις στην Ευρώπη, τη Δύση, και τις σημαντικότερες αναδυόμενες οικονομίες, ο κατακερματισμός έχει παίξει θεμελιώδη ρόλο στις διεθνείς σχέσεις τις τελευταίες δεκαετίες.

Η επανάσταση της πληροφορίας έχει δημιουργήσει έναν πιο σφαιρικό, αλληλοεξαρτώμενο, και διαφανή κόσμο από ποτέ. Ωστόσο αυτό έχει οδηγήσει, με τη σειρά του, σε μία ανήσυχη, «βαλκανοποιημένη» αναζήτηση ταυτότητας. Η προσπάθεια αυτή για ανάκτηση της μοναδικότητας είναι κατά κύριο λόγο η αιτία για τον αυξανόμενο κατακερματισμό του διεθνούς συστήματος.

Στην Ευρωπαϊκή Συμφωνία, ο αριθμός των «παικτών» ήταν περιορισμένος, και ήταν κυρίως κράτη, είτε επρόκειτο για έθνη, είτε για αυτοκρατορίες. Οι βασικές αξίες ήταν ευρέως αποδεκτές, και οι περισσότεροι παράγοντες ήταν υπέρ της προστασίας της υπάρχουσας τάξης πραγμάτων. Αντιθέτως, στον σημερινό κόσμο, η φύση των εμπλεκόμενων παραγόντων δεν είναι πια τόσο ξεκάθαρη. Οι εμπλεκόμενοι περιλαμβάνουν διακρατικές δυνάμεις, κράτη, και μη κρατικούς φορείς, και οι στόχοι τους είναι περίπλοκοι και ορισμένες φορές αντιφατικοί, χωρίς καθολική δέσμευση για την διατήρηση του status quo.

Οι ΗΠΑ μπορεί να είναι αποφασισμένες να δημιουργήσουν μία διατλαντική συμμαχία εμπορίου-και-επενδύσεων με την Ευρώπη, που θα αποτελούσε πολιτική διακήρυξη προς τον υπόλοιπο πλανήτη ότι η Δύση είναι το ξεκάθαρο σημείο αναφοράς ως παγκόσμια «κανονιστική δύναμη». Ποια είναι όμως η Δύση σήμερα; Στην εποχή του κατακερματισμού που διανύουμε, υπάρχει μία ισχυρή και δυναμική αμερικανική Δύση, μία παγκοσμίως πιο προβληματική ευρωπαϊκή Δύση (η ίδια κατακερματισμένη μεταξύ του βορρά που ευημερεί και του νότου που υστερεί), ακόμα και μία βρετανική Δύση και, στην Ιαπωνία, μία ασιατική Δύση.

Η έννοια των BRICs (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία και Κίνα) μπορεί να ήταν ένα έξυπνο εργαλείο branding. Αλλά, εκτός από τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης των μελών που απαρτίζουν τις BRICs, έχει πραγματική σημασία; Πράγματι, η Κίνα ανήκει ξεκάθαρα σε μία κατηγορία από μόνη της, ως πηγή αντιληπτού (ή πραγματικού) κινδύνου για το περιφερειακό της περιβάλλον. Αν η ανάπτυξη των BRICs επιβραδυνθεί (όπως έχει αρχίσει να συμβαίνει), η «τεχνητή» φύση της έννοιας αυτής θα γίνει ευρέως αντιληπτή. Αυτό που ενώνει τις αναδυόμενες δυνάμεις σήμερα είναι περισσότερο η άρνηση των διεθνών ευθυνών, παρά οι από κοινού διπλωματικές προσπάθειες.

Ο κατακερματισμός επηρεάζει τις κοινωνίες και εσωτερικά. Οι βαθιές κομματικές διαιρέσεις –είτε σχετικά με το ρόλο της κυβέρνησης, είτε σε σχέση με κοινωνικά/πολιτιστικά ζητήματα- οδηγούν τις δημοκρατικές κοινωνίες, όπως αυτή των ΗΠΑ, σχεδόν σε παράλυση.  Σε μη δημοκρατικές κοινωνίες, μπορεί να οδηγήσουν σε επανάσταση και βίαιες διαμάχες για την εξουσία. Αυτό συμβαίνει και σε μεγάλο μέρος του Αραβικού κόσμου από τα τέλη του 2010.

Ακόμα και η ίδια η εξουσία είναι πιο κατακερματισμένη από ποτέ. Πράγματι, ο Moises Naim διακηρύσσει τη διάλυση της εξουσίας στο τελευταίο του βιβλίο «Το Τέλος της Εξουσίας: Από τις Αίθουσες Συσκέψεων στα Πεδία Μάχης και από τις Εκκλησίες στα Κράτη, Γιατί το να Είσαι στην Εξουσία δεν είναι Όπως Παλιά». Ενώ το συμπέρασμα του Naim μπορεί να είναι πρόωρο, έχει σίγουρα δίκιο για ένα πράγμα: «Η εξουσία πλέον δεν αγοράζει τόσα πολλά όσο στο παρελθόν.» Είναι «πιο εύκολο να την αποκτήσεις, πιο δύσκολο να τη χρησιμοποιήσεις –και πιο εύκολο να την χάσεις.»

Ορισμένοι αναλυτές υποστηρίζουν, καθησυχαστικά, ότι η αποκατάσταση των φιλικών σχέσεων μεταξύ Ασίας και Δύσης είναι εφικτή, όπως και η συμβίωση μεταξύ της Δυτικής δημοκρατίας και του αυταρχικού Κομφουκιανισμού. Αυτό είναι και το επιχείρημα του Kishore Mahbubani στο βιβλίο του «Η Μεγάλη Σύγκλιση». Ωστόσο, η αρμονία που απορρέει από τη συνάντηση διαφορετικών πολιτισμών και συστημάτων απέχει πολύ ακόμα από το να γίνει πραγματικότητα –και θα συνεχίσει να απέχει όσο το κράτος δικαίου δεν επικρατεί στον αναδυόμενο κόσμο και όσο η πλουραλιστική Δύση δεν σημειώνει πρόοδο ως προς την υιοθέτηση ενός πολιτισμού σεμνότητας.

Η κακοφωνία του πλανήτη έχει αντικαταστήσει την Ευρωπαϊκή Συμφωνία. Και, από ότι φαίνεται, η κακοφωνία αυτή θα χαρακτηρίζει και το άμεσο μέλλον.

 Πηγή