Το διπλό πρόβλημα του πλανήτη

Εάν δεν ληφθούν άμεσα ριζικά μέτρα, η παγκόσμια οικονομία θα βυθιστεί στην ύφεση, ενώ προβλέπονται μαζικές αθετήσεις πληρωμών – με αποτέ...

Εάν δεν ληφθούν άμεσα ριζικά μέτρα, η παγκόσμια οικονομία θα βυθιστεί στην ύφεση, ενώ προβλέπονται μαζικές αθετήσεις πληρωμών – με αποτέλεσμα πρώτα να καταρρεύσει η πραγματική οικονομία και μετά το χρηματοπιστωτικό σύστημα.

Γράφει ο Άρης Οικονόμου

«Τα χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν, δεν πληρώνονται – ενώ ένα σημαντικό ερώτημα είναι ο τρόπος, μέσω του οποίου δεν πληρώνονται. Ένα θετικό παράδειγμα του τρόπου μη πληρωμής τους αποτελεί η γερμανική νομισματική μεταρρύθμιση του 1948, κατά την οποία διαγράφηκαν τα εσωτερικά ιδιωτικά χρέη – με άμεση συνέπεια να ήταν τότε οι εταιρείες σε θέση να ξεκινήσουν ξανά την παραγωγή, χωρίς τα βάρη του υπερβάλλοντος κόστους (τόκοι κλπ.) που προκαλούν τα χρέη.  

Το αποτέλεσμα ήταν μία μακρά περίοδος οικονομικής ανάπτυξης, η οποία χαρακτηρίσθηκε ως το γερμανικό θαύμα. Εν τούτοις, η χώρα εκείνη που εμποδίζει σήμερα μία τέτοια λύση στην Ευρώπη, ειδικά στο Νότο, δεν είναι άλλη από την ίδια τη Γερμανία – αυτήν που ωφελήθηκε δηλαδή τα μέγιστα, ειδικά από τη διαγραφή επίσης των εξωτερικών χρεών της το 1953, οπότε σωστά θεωρείται ως το πιο αχάριστο κράτος του πλανήτη (άρθρο).

Παράλληλα οι τράπεζες, οι οποίες δεν κατανοούν σωστά τα συμφέροντα τους, αποκλείουν κάθε είδους δανειακές ελαφρύνσεις – οπότε, εάν δεν αλλάξουν γνώμη τόσο η Γερμανία, όσο και οι τράπεζες, θα καταρρεύσει πρώτα η πραγματική οικονομία και στη συνέχεια ολόκληρο το χρηματοπιστωτικό σύστημα, μαζί με το ευρώ. Είτε στη μία πάντως περίπτωση, είτε στην άλλη, τα χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν, δεν θα πληρωθούν – μόνο ο τρόπος θα αλλάξει” (M. Hudson με παρεμβάσεις).

Άρθρο

Σχεδόν ολόκληρη η Δύση, καθώς επίσης ένα μεγάλο μέρος του πλανήτη, υποφέρουν από δύο ουσιώδη, μεγάλα προβλήματα: (α) από τη συνεχώς μειούμενη παραγωγικότητα των εργαζομένων, καθώς επίσης (β) από την υπερχρέωση κρατών, τραπεζών επιχειρήσεων και νοικοκυριών.

Ως εκ τούτου, μειώνονται τα έσοδα των χωρών, περιορίζεται το κοινωνικό κράτος, αυξάνονται οι φόροι, μειώνεται η κατανάλωση οπότε οι επενδύσεις κοκ. – με αποτέλεσμα να κλιμακώνονται τα χρέη, να εξυπηρετούνται όλο και πιο δύσκολα, καθώς επίσης να δημιουργούνται προβλήματα στις τράπεζες.

Το πρόβλημα της παραγωγικότητας

Ειδικά όσον αφορά την παραγωγικότητα των εργαζομένων, η εξέλιξη της τις τελευταίες δεκαετίες τόσο στη Γερμανία, όσο και στις Η.Π.Α. (Πίνακας Ι) τεκμηριώνει πως σύντομα θα πάψει εντελώς να αυξάνεται, εάν δεν ληφθούν δραστικά μέτρα.

Πίνακας Ι: Μέση ετήσια αύξηση της παραγωγικότητας* σε ποσοστά (*πραγματικό ΑΕΠ ανά ώρα εργασίας).

Χρονική περίοδος	Γερμανία	Η.Π.Α.
1971-1980	3,8%	1,5%
1981-1990	2,3%	1,6%
1991-2005	2,0%	2,1%
2006-2015	0,8%	1,0%

Πηγή: ΟΟΣΑ

Περαιτέρω, σύμφωνα με τη μελέτη ενός αμερικανού (B. De Long), την ίδια περίπου χρονική περίοδο παρατηρείται ταυτόχρονα μείωση των πραγματικών επιτοκίων – όπως φαίνεται από το γράφημα που ακολουθεί, το οποίο αναφέρεται στα δεκαετή ομόλογα του αμερικανικού, καθώς επίσης του γερμανικού δημοσίου.

Επεξήγηση γραφήματος: Εξέλιξη των πραγματικών επιτοκίων (= ονομαστικά πλην τον πληθωρισμό) των δεκαετών ομολόγων της Γερμανίας (γαλάζια καμπύλη), καθώς επίσης των Η.Π.Α. (μπλε διακεκομμένη).

Η τάση δε στα εταιρικά ομόλογα είναι ανάλογη, παρά το ότι το επίπεδο τους είναι υψηλότερο – γεγονότα που σημαίνουν πως είτε οι επενδύσεις στην πραγματική οικονομία γίνονται όλο και πιο λίγο ελκυστικές, είτε πως οι αποταμιεύσεις έχουν αυξηθεί περισσότερο, από ότι η ζήτηση, είτε και τα δύο μαζί.

Περαιτέρω, ο Αμερικανός παρουσίασε έναν κατάλογο, με έξι διαφορετικές ερμηνείες του φαινομένου της μείωσης των επιτοκίων των ομολόγων, οι οποίες έχουν διατυπωθεί από τους οικονομολόγους στην παρένθεση – σύμφωνα με τον οποίο τα εξής:

(α) Λόγω της μη ισορροπημένης αναδιανομής των εισοδημάτων, οι αποταμιεύσεις έχουν αυξηθεί υπερβολικά – αφού τα πλούσια εισοδηματικά στρώματα δεν καταναλώνουν όσα κερδίζουν. Ως εκ τούτου, η προσφορά χρημάτων είναι μεγαλύτερη από τη ζήτηση, οπότε μειώνονται τα επιτόκια (Hobson).

(β)  Τόσο η τεχνολογική πρόοδος, όσο και η αύξηση του πληθυσμού είναι στάσιμα, μειώνεται η κερδοφορία των επενδύσεων, οπότε δεν διενεργούνται αρκετές – άρα μειώνονται η ζήτηση και εξ αυτής τα επιτόκια (Hansen).

(γ)  Οι σημαντικότεροι επενδυτές, οι οποίοι δεν τοποθετούν σε πρώτη προτεραιότητα το κέρδος, αλλά τα πολιτικά ρίσκα, έχουν αυξήσει τη ζήτηση σε ασφαλή περιουσιακά στοιχεία, τα οποία δεν είναι εκτεθειμένα σε μεγάλους κινδύνους – με αποτέλεσμα να μειώνονται τα επιτόκια αυτών ακριβώς των επενδύσεων, όπως είναι τα αμερικανικά, ελβετικά και γερμανικά ομόλογα (Bernanke).

(δ)  Ο χρηματοπιστωτικός κλάδος είναι δυσλειτουργικός – με την έννοια ότι δεν καταφέρνει να αυξήσει την επιθυμία ανάληψης ρίσκου από τις κοινωνίες. Ως εκ τούτου υπάρχει μία μεγάλη «ψαλίδα» μεταξύ των επιτοκίων των ασφαλών και υψηλού ρίσκου επενδύσεων (Rogoff).

(ε)  Λόγω του πολύ χαμηλού σημερινού και αναμενόμενου πληθωρισμού, ακόμη και ένα μηδενικό επιτόκιο για σίγουρες επενδύσεις είναι πολύ υψηλό, για να υπάρξει ισορροπία μεταξύ των επενδύσεων, καθώς επίσης της αποταμίευσης, σε συνθήκες πλήρους απασχόλησης. Ως εκ τούτου, έχουμε επιστρέψει ξανά στα οικονομικά της ύφεσης (depression economics – Krugman, Blanchard)

(στ) Η αδύναμη ζήτηση για κεφαλαιακά αγαθά, σε συνδυασμό με τη ραγδαία πτώση των τιμών τους, έχουν περιορίσει σημαντικά τις προοπτικές κερδοφορίας των επιχειρήσεων αυτών των κλάδων – της πραγματικής οικονομίας δηλαδή.

Συνεχίζοντας, όλοι καταλήγουν στο συμπέρασμα ότι, ο ιδιωτικός τομέας δεν είναι σε θέση μόνος του να αντιμετωπίσει την οικονομική στασιμότητα – γεγονός που σημαίνει πως χωρίς τη δραστηριοποίηση του δημοσίου δεν πρόκειται να υπάρξει λύση. Στα πλαίσια αυτά προτείνονται τα εξής:

(1)  Πρέπει να αποκατασταθεί η μη ισορροπημένη αναδιανομή των εισοδημάτων και των περιουσιακών στοιχείων – μέσω ενός προοδευτικού φορολογικού συστήματος, καθώς επίσης με στοχευόμενες μεταφορές από τα επάνω προς τα κάτω.

(2)  Απαιτείται μία επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, η οποία να επικεντρώνεται στις επενδύσεις σε ανθρώπινο και υλικό κεφάλαιο – συνδεδεμένη με κίνητρα για τη διεξαγωγή ιδιωτικών επενδύσεων.

Το πρόβλημα των χρεών

Αν και γίνονται προσπάθειες να αντιμετωπιστεί με τη χρηματοπιστωτική καταστολή που έτσι και αλλιώς προκαλείται από τα χαμηλά επιτόκια, καθώς επίσης με άλλες μεθόδους, όπως τα πακέτα στήριξης μέσω της Τρόικα, η σχεδιαζόμενη δημιουργία μίας «κακής τράπεζας» από την Ευρωζώνη κοκ., έχουμε την άποψη πως μόνο με μία διεθνή διάσκεψη με στόχο τη διαγραφή ενός μέρους των συσσωρευμένων χρεών θα υπάρξει αποτέλεσμα – ενώ, όπως αναφέραμε στην εισαγωγή του κειμένου, χρέη που δεν μπορούν να πληρωθούν, δεν θα πληρωθούν.

Με δεδομένο δε το ότι, τα χρέη μειώνουν την παραγωγικότητα των οικονομιών, ενώ δεν είναι δυνατή μία επεκτατική δημοσιονομική πολιτική, όταν τα κράτη είναι υπερχρεωμένα, η διαγραφή χρεών προηγείται των λύσεων που προτείνονται για την αύξηση της παραγωγικότητας – ενώ, όσο περισσότερο αργεί, τόσο πιο δύσκολη θα είναι η εφαρμογή της.

Εκτός αυτού, οι μαζικές αθετήσεις των πληρωμών των χρεών που ασφαλώς προβλέπονται, θα μπορούσαν να οδηγήσουν τον πλανήτη σε καταστάσεις κραχ και χάους, οι οποίες θα είχαν δυσοίωνα αποτελέσματα – μεταξύ άλλων όσον αφορά την παγκόσμια ειρήνη.

Επίλογος

Η Ελλάδα αποτελεί μία μικρογραφία όλων όσων συμβαίνουν παγκοσμίως – ενώ έχει χρησιμοποιηθεί δυστυχώς ως πειραματόζωο, όσον αφορά την εύρεση μίας λύσης για όλες τις υπόλοιπες χώρες που ευρίσκονται στα όρια της χρεοκοπίας.

Μπορεί λοιπόν να ευρίσκεται στο μάτι του κυκλώνα, επειδή εκεί οδηγήθηκε από τις ανεύθυνες κυβερνήσεις της των τελευταίων ετών, αλλά είναι μόνο η κορυφή του παγόβουνου – με το οποίο απειλείται να συγκρουσθεί ο πλανήτης, εάν δεν ληφθούν άμεσα ριζικά μέτρα.

Πηγή