Η πύλη της Ευρώπης προς το Διάστημα

Του Ν.Κ. Σπύρου* Είναι γνωστό ότι σε κάθε ερώτηση σχετική με το Διάστημα η συνήθης απάντηση του μέσου ευρωπαίου, άρα και του έλληνα πολίτη π...

Του Ν.Κ. Σπύρου*
Είναι γνωστό ότι σε κάθε ερώτηση σχετική με το Διάστημα η συνήθης απάντηση του μέσου ευρωπαίου, άρα και του έλληνα πολίτη περιλαμβάνει λέξεις, όπως Αμερική, Ρωσία, ακρωτήριο Κανάβεραλ, Διαστημικό Λεωφορείο κ.ά. Ελάχιστοι, συμπολίτες μας, όμως, οι οποίοι αποτελούν και την ευχάριστη έκπληξη, σε μια τέτοια ερώτηση θα αναφερθούν στην Ευρώπη ή σε ευρωπαϊκά διαστημόπλοια ή σε ευρωπαίους αστροναύτες ή ακόμη και σε Ευρωπαϊκό Διαστημικό Λιμένα ή, τέλος, στη σημασία του Διαστήματος και της έρευνας σε αυτό, για τον ίδιο τον άνθρωπο και τη ζωή του στη Γη.
Φαίνεται ότι ίσως δεν είναι γνωστό στους πολλούς, ότι σήμερα η Ευρώπη είναι ένας σημαντικός διαστημικός εταίρος, ο οποίος παίζει έναν εξαιρετικά σημαντικό ρόλο στο Διάστημα. Αυτό πραγματοποιείται μέσω του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος (ΕΟΔ, European Space Agency, ESA).
Τι είναι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Διαστήματος; Είναι η πύλη της Ευρώπης προς το Διάστημα.
Έχει ως αποστολή τη συνεχή ενίσχυση και βελτίωση των διαστημικών δυνατοτήτων της Ευρώπης και την εγγύηση ότι οι επενδύσεις στις διαστημικές δράσεις θα είναι ανταποδοτικές, με πολλά οφέλη για τους πολίτες της Ευρώπης αλλά και όλου του κόσμου. Με συντονισμό των οικονομικών και πνευματικών πηγών των κρατών-μελών του ο ΕΟΔ είναι σε θέση να αναλαμβάνει προγράμματα και δραστηριότητες, που διαφορετικά θα ήταν πολύ δύσκολο έως αδύνατο, αλλά και αντιπαραγωγικό, να αναληφθούν και να υλοποιηθούν από μεμονωμένα μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Τακτικό μέλος η Ελλάδα
Ο ΕΟΔ αποτελείται από 18 κράτη-μέλη και η Ελλάδα εντάχθηκε επίσημα στον ΕΟΔ, ως το 16ο μέλος του, τον Μάρτιο του 2005. Η συνεργασία μεταξύ του ΕΟΔ και της χώρας μας είχε αρχίσει ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του 1990 και το 1994 η Ελλάδα υπέγραψε την πρώτη συμφωνία συνεργασίας της με τον Οργανισμό. Τον Σεπτέμβριο του 2003 η Ελλάδα κατέθεσε επίσημα αίτηση ένταξής της σʼαυτόν, το καλοκαίρι του 2004 ακολούθησε η υπογραφή μιας συμφωνίας συμμετοχής στη συνέλευση του και, τέλος, μετά από αυτήν την πολυετή συνολική προσπάθεια, τον Μάρτιο του 2005, η χώρα μας έγινε τακτικό μέλος του ΕΟΔ.
Από τότε, δηλαδή εδώ και πέντε περίπου χρόνια, προσφέρω τις υπηρεσίες μου ως εθνικός εκπρόσωπος της Ελλάδας στον ΕΟΔ, ειδικότερα στη διεύθυνση Επανδρωμένων Διαστημικών Πτήσεων, Μικροβαρύτητας και Εξερεύνησης (Programme Board: Human Spaceflight, Microgravity, and Exploration, ESA/PB-HME). Αυτή η διεύθυνση είναι μία από τις μεγαλύτερες διευθύνσεις του ΕΟΔ και στις αρμοδιότητες της εμπίπτουν, μεταξύ άλλων, ο Διεθνής Διαστημικός Σταθμός, το Ευρωπαϊκό Διαστημικό Εργαστήριο “Columbus”, τα διαστημικά οχήματα μεταφοράς φορτίου Automated Transfer Vehicle (ATV), τα σε εξέλιξη διαστημικά οχήματα μεταφοράς προσωπικού Advanced Reentry Vehicle (ARV), πλήθος ερευνητικών προγραμμάτων, πληθώρα ελεύθερα προσβάσιμων εκπαιδευτικών προγραμμάτων για όλες τις βαθμίδες εκπαίδευσης, και, βεβαίως, το θέμα των ευρωπαίων αστροναυτών.
Για τα ανωτέρω θέματα του ΕΟΔ στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης έχουν οργανωθεί αρκετές ενημερωτικές εκδηλώσεις, με την ουσιαστική βοήθεια της πρυτανείας και όλων των πανεπιστημιακών αρχών, της γενικής γραμματείας Έρευνας και Τεχνολογίας και του ίδιου του ΕΟΔ.
Αλληλεπίδραση επιστημών
Η σημασία της επίσημης συμμετοχής της χώρας μας στον ΕΟΔ επιβεβαιώνεται και από το γενικώς, πλέον, αποδεκτό γεγονός ότι ο απόλυτος θεματικός αυτοπεριορισμός και η αμοιβαία απομόνωση των επιστημών αποτελούν παρελθόν. Οι διάφορες επιστήμες βρίσκονται σε συνεχή και έντονη αλληλεπίδραση και αλληλεξάρτηση. Ειδικότερα, σήμερα υπάρχει συνεχής και έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ πολλών επιστημών, π.χ. Φυσική, Χημεία, Γεωλογία, Βιολογία, Ιατρική, Μηχανική και πολλές άλλες, αλλά και τεχνολογία, βιομηχανία, εφαρμογές, Διάστημα.
Συνεπώς, με τον επιχειρούμενο συνδυασμό του σημερινού άρθρου με τον ΕΟΔ προσπαθούμε να συμβάλουμε στην προσπάθεια που γίνεται σε εθνικό επίπεδο για την απαραίτητη ενημέρωση στο ευρύτερο δυνατό πλαίσιο για τον Οργανισμό και, άρα, για μία ακόμη φορά και στο πλαίσιο των αντικειμενικών δυνατοτήτων μας να συμβάλουμε μακροπρόθεσμα στην επιτυχία της σύνδεσης της χώρας μας με τον ΕΟΔ.
Θέλω να τονίσω ότι οι διαστημικές συσκευές Columbus και ATV του ΕΟΔ αποτελούν την ευρωπαϊκή προσθήκη στο ΔΔΣ και ανοίγουν νέους ορίζοντες, ενώ δημιουργούν και νέες ευκαιρίες για την ευρωπαϊκή επιστήμη, τεχνολογία και βιομηχανία. Έτσι, η Ευρώπη αποκτά πλέον το δικό της σπίτι-εργαστήριο στο Διάστημα και τον δικό της στόλο μη επανδρωμένων διαστημικών οχημάτων μεταφοράς, σήμερα φορτίου και σύντομα ανθρώπινου δυναμικού, έχοντας βέβαια ήδη δικό της “διαστημικό λιμένα” στο Κουρού της Γαλλικής Νέας Γουιάνας.
Γήινες εφαρμογές
Στο διαστημικό εργαστήριο Columbus, το οποίο διοικείται αποκλειστικά από Ευρωπαίους στην Ευρώπη και στο οποίο ήδη εργάζονται ευρωπαίοι αστροναύτες, θα είναι δυνατό να διεξάγονται επιστημονική έρευνα και πειράματα σε μια πλειάδα θεματικών περιοχών, οι οποίες εκτείνονται από τη βιολογία μέχρι την ανθρώπινη φυσιολογία, από την επιστήμη των ρευστών μέχρι την επιστήμη των υλικών, από την τεχνολογία μέχρι τη θεμελιώδη φυσική και μέχρι την παρατήρηση της Γης από το Διάστημα. Ειδικότερα για τους επιστήμονες-ερευνητές αλλά και τους φοιτητές των θεματικών περιοχών “Επιστήμες Ζωής” και “Φυσικές Επιστήμες” αναφερόμαστε σε μια πλειάδα θεμάτων γήινων εφαρμογών της έρευνας στο Διάστημα. Τέτοια θέματα περιλαμβάνουν, μεταξύ άλλων, καρδιαγγειακές επιστήμες, νευροεπιστήμες, έρευνα οστών και μυών, φυσική πλάσματος, μέτρηση θερμοφυσικών ιδιοτήτων ρευστών μετάλλων, αστροβιολογία και εξωβιολογία, τα οποία κατατάσσονται σε τέσσερις μεγάλες κατηγορίες: “Έρευνα της φύσης”, “Βελτίωση της υγείας”, “Νεωτεριστικές τεχνολογίες και διαδικασίες” και “Φροντίδα του περιβάλλοντος”.
Αυτή η έρευνα του ΕΟΔ πάνω στο ΔΔΣ αναμένεται να προωθήσει σημαντικά την επιστημονική αριστεία και καινοτομία στην Ευρώπη και, φυσικά, στη χώρα μας.
Νέοι…αστροναύτες
Με την ανωτέρω διαμορφωμένη κατάσταση ως δεδομένη, αλλάζει πλέον δραστικά, εκτός από την έννοια “περιβάλλον”, και η έννοια “αστροναύτης”, όπως την γνωρίζαμε μέχρι τώρα. Πραγματικά, στη ζωή μας έχει εισέλθει πλέον ένας όρος που περιγράφει μια νέα μορφή περιβάλλοντος, το “Εγγύς προς τη Γη διαστημικό περιβάλλον”, το οποίο βρίσκεται σε άμεση και συνεχή αλληλεπίδραση με τον άνθρωπο στη Γη και στο Διάστημα. Επίσης, οι ευρωπαίοι επιστήμονες, όχι κατʼ ανάγκη μόνο στρατιωτικοί, θα έχουν τη δυνατότητα, μετά την απαραίτητη προετοιμασία - εκπαίδευση - επιλογή, να μεταβαίνουν στο διαστημικό εργαστήριο Columbus, για να διεξαγάγουν την ερευνητική εργασία τους εκεί, σε συνθήκες μειωμένης βαρύτητας, αλλά και χαμηλής θερμοκρασίας και μειωμένης πυκνότητας της προστατευτικής για τους κατοίκους της Γης γήινης ατμόσφαιρας.
Εξάλλου, έχουν ήδη αρχίσει να ακούγονται όλο και πιο συχνά οι όροι αστροναύτης-ερευνητής, αστροναύτης-τουρίστας και αστροναύτης-έμπορος.
Εξίσου ενδιαφέρον είναι ότι και άλλες ευκαιρίες δημιουργούνται για τους ενδιαφερόμενους νέους μας. Όχι, φυσικά, μόνο για το τι συμβαίνει εκεί πάνω ή μόνο για να γίνουν αστροναύτες, αλλά και για να διεκδικήσουν στον ΕΟΔ ανταγωνιστικά θέσεις διάφορων ειδικοτήτων π.χ. φυσικών, ιατρών, νομικών κ.ά. Αναφερόμαστε σε μια πολυθεματική διαδικασία, που δεν περιορίζεται μόνον σε αστροναύτες ή μόνο στην Αστρονομία, ούτε μόνο στην ερευνητική εργασία, αλλά επεκτείνεται, κατά τυπικά διεπιστημονικό τρόπο, και στην τεχνολογία και στη βιομηχανία και στην εκπαίδευση.
Εξάλλου, πάντοτε να θυμόμαστε, ότι απαραίτητη προϋπόθεση επιτυχίας της σύνδεσης της χώρας μας με τον ΕΟΔ είναι η ενεργός συμμετοχή της ελληνικής βιομηχανίας σε αυτήν την προσπάθεια.
Ιδιαίτερα οι νέοι μας πρέπει να αντιληφθούν ότι αυτό που απαραίτητα χρειάζεται είναι το ενδιαφέρον τους να εργασθούν για την Ευρώπη, στο πλαίσιο της μεγάλης, ανταγωνιστικής οικογένειας που λέγεται Ευρώπη και, φυσικά, το ψάξιμο, η αναζήτηση των ευκαιριών, π.χ. μέσω του Διαδικτύου, και η εκμετάλλευσή τους.
Φαντασία και πραγματικότητα
Με δεδομένο, λοιπόν, ότι οι Columbus, ATV και ΔΔΣ προβλέπεται να χρησιμοποιηθούν μέχρι τουλάχιστον το 2020, εντελώς φυσιολογικά προκύπτει η ανάγκη συστηματικής ενημέρωσης στο θέμα των δυνατοτήτων των ανωτέρω διαστημικών εργαστηρίων και της επιστημονικής κοινότητας της Ευρώπης, και της βιομηχανίας, αλλά και κυρίως των ευρωπαίων πολιτών. Εξάλλου, με τέτοιες σπουδαίες εξελίξεις που συμβαίνουν κυριολεκτικά πάνω απʼ το κεφάλι μας, είναι επιβεβλημένο όλοι να είναι ενήμεροι για τις δυνατότητες που προσφέρονται στον ευρωπαίο φορολογούμενο μέσω της συμμετοχής του ΕΟΔ σε όλες τις ανωτέρω δραστηριότητες. Η ενημέρωση όλων είναι περισσότερο από απαραίτητη, ιδιαίτερα στο προπτυχιακό αλλά και στο μεταπτυχιακό επίπεδο των πανεπιστημίων μας.
Μια εξαιρετικά ενδιαφέρουσα είδηση, πολύ-πολύ πρόσφατη, είναι ότι συζητήθηκε η πρόταση-υπόδειξη του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Διαστήματος και του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου για στενή συνέργεια μεταξύ του Προγράμματος-Πλαισίου της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των δραστηριοτήτων του ΕΟΔ. Ειδικότερα, προτείνεται η δυνατότητα “το Ευρωπαϊκό Εργαστήριο Columbus να γίνει μια ερευνητική υπερδομή της Ευρωπαϊκής Ένωσης (European Research Infrastructure) και η χρήση του Columbus να αναχθεί σε έρευνα προτεραιότητας (Research Priority) της Ευρωπαϊκής Ένωσης”. Με τον τρόπο αυτό πολύ σύντομα αναμένεται να επηρεασθεί αποφασιστικά και το είδος της ευρωπαϊκής έρευνας αλλά και η χρηματοδότησή της, και αυτή η προοπτική είναι ιδιαίτερου ενδιαφέροντος για τον διαστημικό προγραμματισμό της Ευρώπης και ιδιαίτερα της χώρας μας.
Είναι φανερό ότι για την Ευρώπη ολόκληρη και ειδικώς για τη χώρα μας ανοίγεται μια λαμπρή ευκαιρία για την έρευνα, την εκπαίδευση, την τεχνολογία και τη βιομηχανία της, τα οφέλη των οποίων είναι στο χέρι όλων μας ως ενημερωμένων, ένστολων και μη ένστολων, επιστημόνων, μαθητών και απλών πολιτών, να τα διεκδικήσουμε και να πετύχουμε στο πλαίσιο μιας ανταγωνιστικής Ευρώπης.
Με βάση όλα τα ανωτέρω και απευθυνόμενος κυρίως προς τους νέους μας, πρέπει να γίνει κατανοητό από όλους ότι αυτό που κάποτε θεωρείτο επιστημονική φαντασία σήμερα είναι πραγματικότητα και αυτή η πραγματικότητα πρέπει να γίνει κτήμα όλων μας. Αν αυτό το ενστερνιστούμε, τότε μερικά όνειρα που πολλοί από μας είχαν ή έχουν μπορεί και να πραγματοποιηθούν τελικά, αρκεί μέσα σε πνεύμα ρεαλισμού και προσγειωμένης πεποίθησης να μην ξεχνούμε ότι οι σχετικές απαιτήσεις του ΕΟΔ είναι υψηλών προδιαγραφών και τα κριτήρια επιλογής είναι αυστηρά για όλες τις χώρες-μέλη με κύριο άξονα πάντοτε την αριστεία.
Πληροφορίες για ΕΟΔ
Περισσότερες πληροφορίες για τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος βρίσκονται στον ιστότοπο του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος www.esa.int.
Επίσης, πληροφορίες για τις προσπάθειές μας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης για την ευρύτερη προβολή του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Διαστήματος είναι διαθέσιμες στην ιστοσελίδα του Εργαστηρίου Αστρονομίας του τμήματος Φυσικής του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης www.astro.auth.gr (σύνδεσμος: ESA Activities).
Τέλος, μια πλήρης περιγραφή του Διεθνούς Διαστημικού Σταθμού και των αναμενόμενων και για τη χώρα μας ωφελειών από τη χρήση του βρίσκονται στο βιβλίο των Ν.Κ. Σπύρου και Κ.Ν. Σπύρου “Διάστημα: Βάση Ευρώπη”, που πρόσφατα κυκλοφόρησε από τον εκδοτικό οίκο University Studio Press.
* Ο Ν.Κ. Σπύρου είναι καθηγητής Αστρονομίας στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, εθνικός εκπρόσωπος στον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Διαστήματος (διεύθυνση Επανδρωμένων Διαστημικών Πτήσεων, Μικροβαρύτητας και Εξερεύνησης)