Η ζωή μου σε pixels...!

Γράφει ο Θεόδωρος Παξινός Ο συγγραφέας Clifford Stoll στο βιβλίο του Silicon Valley Snake Oil (1995) (1), εκφράζει ήδη από τη δεκαετία του 9...

Γράφει ο Θεόδωρος Παξινός

Ο συγγραφέας Clifford Stoll στο βιβλίο του Silicon Valley Snake Oil (1995) (1), εκφράζει ήδη από τη δεκαετία του 90 τις ανησυχίες του σχετικά με το ρόλο και τις επιπτώσεις του διαδικτύου στις ανθρώπινες σχέσεις και συμπεριφορές, σε μια εποχή που αυτό δεν είχε ακόμα γιγαντωθεί και δεν είχε αποκτήσει τις σημερινές του διαστάσεις.

Χαρακτηριστικά αναφέρει:

«Log in – χαράμισε μια βδομάδα συνδεμένος σε έναν ηλεκτρονικό κόσμο… Θυμήσου όμως, ότι παρακολουθείς έναν κόσμο ο οποίος δεν υπάρχει. Κατά τη διάρκεια αυτής της εβδομάδας, θα μπορούσες να ασχοληθείς με τον κήπο σου, να εργαστείς εθελοντικά σε ένα νοσοκομείο, να μιλήσεις με τον δάσκαλο του παιδιού σου...!

Θεωρείς ότι μπορείς να κάνεις όλα αυτά τα πράγματα κατά τη διάρκεια μιας μακροχρόνιας ζωής; Όχι. Κάθε ώρα που βρίσκεσαι πίσω από το πληκτρολόγιο είναι εξήντα λεπτά κατά τη διάρκεια των οποίων δεν κάνεις κάτι άλλο..(σελ. 14)».

Ενώ σε ένα άλλο σημείο, επιχειρώντας προβλέψεις για το μέλλον αναφορικά στη σχέση ανθρώπου και κυβερνοχώρου, κάνει λόγο για έναν νέο κόσμο του κυβερνοχώρου. Ο κόσμος αυτός θα διακρίνεται από μοναξιά, απομόνωση και απανθρωπιά. Θα αποτελεί ένα μέρος όπου θα είναι εφικτές οι online παραγγελίες αλλά οι άνθρωποι δεν θα γνωρίζουν τους γείτονες τους. Τα παιδιά και οι γονείς θα σπαταλούν το χρόνο τους συνδεδεμένοι στο διαδίκτυο επικοινωνώντας με ξένους σε μακρινά μέρη και όχι μεταξύ τους…..

Η αλήθεια είναι ότι οι περιγραφές αυτές, ενδεχομένως, λίγες δεκαετίες πριν, να ξένιζαν λίγο στο άκουσμα τους. Στη σημερινή εποχή θεωρούνται οικείες σε βαθμό που να μην προκαλούν ιδιαίτερη αίσθηση. Αντιθέτως, έχουν αποκτήσει τη θέση τους στην καθημερινότητα μας προσδίδοντας της και μια «ψηφιοποιημένη διάσταση», μια «online ζωή» ή καλύτερα μια «e-life».

Το γεγονός αυτό επισημαίνει πόσο το διαδίκτυο, οι online υπηρεσίες, τα emails, οι ιστοχώροι κοινωνικής δικτύωσης (π.χ. facebook) κ.α. έχουν εισαχθεί ορμητικά στη ζωή μας. Κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητα κακό αν αναλογιστούμε τις θετικές επιδράσεις και τα οφέλη που έχουν προκύψει από την χρήση των τεχνολογιών και συγκεκριμένα του διαδικτύου στην εκπαίδευση, την επιστήμη, την επικοινωνία κ.α.

Από την άλλη πλευρά, όμως, αυτή η ορμητική είσοδος στην ζωή μας έχει επιφέρει και αλλαγές που έχουν να κάνουν με τον τρόπο σκέψης και έκφρασης μας, τον τρόπο με τον οποίο επικοινωνούμε με τους άλλους ανθρώπους καθώς και με τον τρόπο με τον οποίο αλληλεπιδρούμε και δημιουργούμε σχέσεις. Το διαδίκτυο για το σύγχρονο άνθρωπο δεν είναι απλά ένα βοηθητικό εργαλείο στην εποχή των εικόνων και των πληροφοριών. Το διαδίκτυο στις μέρες μας έχει ήδη αποκτήσει ρόλο ή καλύτερα ρόλους. Είναι ο φίλος, ο εραστής ή η ερωμένη, είναι αυτός που θα λύσει απορίες, θα διδάξει, θα προτείνει, θα δώσει πληροφορίες θα παρέχει συμβουλές. Είναι ο γονιός, ο γιατρός, ο δικηγόρος, ο γείτονας, κ.α. Και όλα αυτά χωρίς επικριτικό ύφος, απρόσωπα, πάντα διαθέσιμο 24 ώρες το 24ωρο. Χωρίς ντροπή, ενοχές, λογοκρισία και απαγορεύσεις έτοιμο να λύσει κάθε απορία και ερώτημα του χρήστη και να ικανοποιήσει την περιέργεια ή ακόμα και την ανάγκη του είτε αυτή πρόκειται για μια απλή επικοινωνία με έναν άγνωστο σε μια μακρινή περιοχή είτε για τη δημιουργία μιας ερωτικής σχέσης.

Αν θελήσει κανείς να σκιαγραφήσει την εξέλιξη της χρήσης του διαδικτύου πριν από μερικές δεκαετίες έως σήμερα θα μπορούσε να συμπεράνει ότι το διαδίκτυο ξεκίνησε ως ένα χρήσιμο εργαλείο, στην πορεία έγινε μέρος της ζωής του ανθρώπου και σήμερα σε πολλές περιπτώσεις είναι η ίδια η ζωή του ανθρώπου. Το διαδίκτυο, με λίγα λόγια κατάφερε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα να μετατρέψει την ανθρωποκεντρική κοινωνία σε μια κοινωνία με e-ontotites που ενδιαφέρονται για e-sheseis. Επιπρόσθετα, η απλή χρήση του internet έχει αρχίσει να ξεφεύγει από τα στενά όρια του όρου και να προσεγγίζει περισσότερο τα όρια της διαταραχής (Διαταραχή εθισμού στο διαδίκτυο (2)). Μάλιστα, πολλοί είναι οι ερευνητές που υποστηρίζουν ότι ο εθισμός στο διαδίκτυο εμπεριέχει συμπτώματα απομόνωσης, συναισθηματικές διαταραχές (π.χ. κατάθλιψη), περιορισμό ή διακοπή κοινωνικών σχέσεων (3). Τα άτομα, δηλαδή, στην ουσία παρουσιάζουν συμπεριφορές εθισμού παραμελώντας με τον τρόπο αυτό δραστηριότητες οι οποίες είναι ζωτικής σημασίας για τα ίδια και τα άτομα του περιβάλλοντος τους, ενώ παράλληλα αφιερώνουν όλο το χρόνο τους μπροστά σε μια οθόνη. Επιπρόσθετα, νιώθουν ευφορία όση ώρα βρίσκονται στον υπολογιστή, έχουν ανάγκη για περισσότερο χρόνο στον υπολογιστή και αισθάνονται κενό και θλίψη όταν απομακρύνονται από αυτόν. Παραμελούν την προσωπική τους υγιεινή και παρουσιάζουν διατροφικές διαταραχές, προβλήματα ύπνου, ημικρανίες κ.α.(4) Τίθενται έτσι τα ερωτήματα: Είναι τόσο αναγκαία η διαρκής χρήση του internet; Αλήθεια, είμαστε πλέον ανίκανοι να κάνουμε το οτιδήποτε εάν δεν είμαστε online; Έχουμε κάποιο ελάττωμα ή πρόβλημα εάν δεν ανήκουμε σε κάποιο social network, δεν συνάπτουμε cyber-relationships; Ή δεν ασχολούμαστε με net-gaming;

Σε κάποιους τα ερωτήματα αυτά σε συνδυασμό με τα προλεγόμενα ενδεχομένως να αποτελούν μια υπερβολική περιγραφή των αρνητικών πτυχών της χρήσης του internet από κάποιους πολέμιους της τεχνολογικής εξέλιξης ή σενάρια επιστημονικής φαντασίας.

Η απάντηση, όμως, βρίσκεται στον καθένα μας προσωπικά εφόσον αναλογιστούμε: Πόσες ώρες περνάμε στο διαδίκτυο σε καθημερινό επίπεδο, Τι θυσιάζουμε για να αφιερώσουμε χρόνο στο διαδίκτυο, Ποια είναι η ψυχολογική μας κατάσταση όταν αναγκαζόμαστε να είμαστε offline;

Κλείνοντας, θα θέλαμε να επισημάνουμε ότι η υπερ-χρήση του διαδικτύου σε βαθμό εθισμού υποδηλώνει ότι ο σύγχρονος άνθρωπος αναζητά κάτι το οποίο δεν μπορεί να βρει στην πραγματική ζωή του. θα μπορούσαμε να εικάσουμε ότι στην ουσία αναζητά ένα «online καταφύγιο» ώστε να αντλήσει ανακούφιση εξαιτίας της κοινωνικής απόρριψης, της οικογενειακής αδιαφορίας, της εργασιακής ανασφάλειας, της χαμηλής αυτοπεποίθησης και της συναισθηματικής ανεπάρκειας του βιώνει. Ανεξάρτητα, όμως, από το βαθμό ικανοποίησης που μπορεί να αντλεί το άτομο από αυτό τον τρόπο ζωής δεν πρέπει να μας διαφεύγει ότι δεν πρόκειται για μια πραγματική ζωή αλλά για μια «ζωή με pixels». Μια ζωή που στην ουσία μοιάζει με μια ψηφιακή εικόνα. Από μια ορισμένη απόσταση το αποτέλεσμα είναι εντυπωσιακό, αντιλαμβανόμαστε τα σχήματα και την καθαρότητα των χρωμάτων που ενδεχομένως την απαρτίζουν. Όσο πλησιάζουμε τόσο αλλοιώνονται αυτά, ενώ αντιθέτως γίνονται όλο και πιο ευδιάκριτα τα pixels που την αποτελούν. Όταν πλησιάσουμε αρκετά δεν υπάρχει τίποτα…

Θεόδωρος Παξινός

Ψυχολόγος

1) Stoll, C. (1995). Silicon Valley Snake Oil. New York: Doubleday.

2) Η διαταραχή δεν έχει εισαχθεί επίσημα στο DSM (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders).

3) Widyanto L & McMurran M. (2004). The psychometric properties of the internet addiction test. Cyberpsychol Behav. 7, 443-50.

4) Young, Κ. S. (2001). Caught in the Net: How to Recognize the Signs of Internet Addiction—and a Winning Strategy for Recovery .

Πηγή