Απ’ τον Θουκυδίδη στον κορωνοϊό...

Η περιγραφή του λοιμού από τον Θουκυδίδη είναι από τα συγκλονιστικότερα χωρία της συγγραφής του. Η σύγκριση με τη σημερινή πραγματικό...

Η περιγραφή του λοιμού από τον Θουκυδίδη είναι από τα συγκλονιστικότερα χωρία της συγγραφής του. Η σύγκριση με τη σημερινή πραγματικότητα..

Γράφει ο ΤΑΚΗΣ ΘΕΟΔΩΡΟΠΟΥΛΟΣ

Ο λοιμός που περιγράφει ο Θουκυδίδης στο Β΄ βιβλίο της Ιστορίας του έφτασε στην Αθήνα με ένα φορτίο σιτηρά από την Αίγυπτο. Κατά τα λεγόμενα του συγγραφέα, ξεκίνησε από την Αιθιοπία και μετά πέρασε στη Λιβύη, στην Αίγυπτο κι από κει ταξίδεψε ώς τον Πειραιά. Διαδόθηκε με εντυπωσιακή ταχύτητα και ευκολία στην πόλη εξαιτίας του συνωστισμού. Ο πόλεμος με τη Σπάρτη μόλις είχε ξεκινήσει και πολλοί πολίτες είχαν συγκεντρωθεί στο άστυ για να τους προστατεύουν τα τείχη. Ακόμη και στο «Πελασγικό άβατο», στις νότιες υπώρειες του Ιερού Βράχου, είχαν εγκατασταθεί, παραβλέποντας τον αρχαίο χρησμό που προέβλεπε δεινά για την πόλη αν ποτέ καταπατούσε το άβατο.

Η περιγραφή του λοιμού από τον Θουκυδίδη είναι από τα συγκλονιστικότερα χωρία της συγγραφής του. Πέρα από τα σωματικά συμπτώματα, τα οποία έζησε και ο ίδιος, αφού νόσησε και θεραπεύθηκε, ως μεγαλοφυής παρατηρητής του ανθρώπινου σύμπαντος επισημαίνει τα σημεία που ο λοιμός χτύπησε τη ζωή της κοινότητας. «...δεινότατον δε παντός ην του κακού ή τη αθυμία...», ήτοι η καταρράκωση του ηθικού της πόλης. Και λίγο πιο κάτω: «Πρώτον τε ήρξε και ες τάλλα τη πόλει επί πλέον της ανομίας το νόσημα». Η ανομία ήταν συνέπεια της απελπισίας: έκαναν ό,τι πιο αισχρό, επειδή ήξεραν ότι θα πεθάνουν πριν προλάβουν να τιμωρηθούν.

Και τώρα ας έρθουμε στη σύγκριση. Σίγουρα ο λοιμός του 5ου αιώνα π.Χ. δεν έχει σχέση με τη σημερινή πανδημία. Ο πολιτισμός δεν είχε βρει τον τρόπο να αναγνωρίζει μικρόβια και ιούς, όργανα δεν υπήρχαν εκτός από την παρατήρηση διά γυμνού οφθαλμού και η σημερινή τεχνολογία της Ιατρικής ήταν αδιανόητη. Και στο σημείο αυτό εμφανίζεται το ενδιαφέρον. Ενώ τα εργαλεία της Ιατρικής το 2020 απέχουν έτη φωτός απ’ αυτά του 5ου αιώνα π. Χ., η μέθοδος αναχαίτισης του εχθρού δεν αλλάζει. Η επιστήμη έχει χαρτογραφήσει τον ανθρώπινο οργανισμό, έχει υποσχεθεί την οιονεί αθανασία διά της τεχνητής νοημοσύνης, όμως όταν βρίσκεται αντιμέτωπη με έναν εχθρό σαν τον κορωνοϊό, καταφεύγει στα σχέδια αμύνης που είχαν εκπονήσει οι πρόγονοι των σημερινών επιστημόνων κάτι χιλιάδες χρόνια πίσω. Αποφύγετε τους συνωστισμούς και τις συναθροίσεις.

Κοινώς, αποφύγετε την κοινωνική συναναστροφή, η οποία, ενώ είναι προϋπόθεση επιβίωσης του καθενός μας, σ’ αυτές τις περιπτώσεις μεταμορφώνεται σε απειλή. Απειλή κατά της κοινωνικής συνοχής. Πώς να μην σκεφτείς τη σημερινή «αθυμία» της οικονομίας όταν βλέπεις τη λέξη «αθυμία» στον Θουκυδίδη;

Πείτε το σύμπτωση, όμως ως αναγνώστης του Θουκυδίδη δεν μπορώ να την αντιμετωπίσω απλώς ως σύμπτωση. Η περιγραφή του λοιμού στην Αθήνα ακολουθεί τον «Επιτάφιο» του Περικλέους, τον ύμνο στην αυτοπεποίθηση της πόλης, το εγκώμιο στη δύναμή της. Είναι εντυπωσιακό πώς, γυρνώντας μια σελίδα, βρίσκεσαι αντιμέτωπος με την αδυναμία της δύναμης που μόλις πριν σου είχε κόψει την ανάσα. Η Αθήνα που εγκωμιάζει ο Περικλής στον «Επιτάφιο» υποκύπτει στον λοιμό. Ο παντοδύναμος πολιτισμός μας, η πανιερότητα της τεχνολογίας μας τρέμει μπροστά σ’ έναν ανόητο ιό, όπως όλοι οι ιοί, ο οποίος θα εξουδετερωθεί μόλις τα εργαστήρια παράγουν το εμβόλιό του. Και στο σημείο αυτό φτάνουμε στο κέντρο του προβλήματος.

Είναι ισχυρότερη η νοημοσύνη μας από την ανοησία του ιού; – από την οποιαδήποτε ανοησία γεννάει η ανθρώπινη φύση ή, ας πούμε, η φύση γενικώς, σεισμούς, λοιμούς, λιμούς, καταποντισμούς. Τι πιο χαζό από βράχια που γκρεμίζονται ή ρήγματα που μας ταρακουνάνε σαν να είμαστε μαριονέτες; Κι αν είναι ισχυρότερη, τότε πώς είναι δυνατόν μέσα σε δυόμισι χιλιάδες χρόνια τα πρώτα της αντανακλαστικά να μην αλλάζουν; Αποφυγή του συνωστισμού εντός των τειχών τον 5ο αιώνα, αποφυγή συνωστισμών το 2020.

Είναι βέβαιο ότι κάποια στιγμή θα βρεθεί το εμβόλιο. Ως τότε όμως...

Ούτε οι «θεωρίες της συνωμοσίας» δεν αλλάζουν. Διαβάζοντας διάφορα περί κορωνοϊού, που υποτίθεται τον παρήγαγαν σε κάποια σκοτεινά εργαστήρια για να εξοντώσουν τους ηλικιωμένους προκειμένου να σωθούν ο ΕΦΚΑ και άλλοι κοινωφελείς οργανισμοί, θυμήθηκα τον Ευριπίδη, στην «Ελένη» του, αν δεν κάνω λάθος. Οπου υποστηρίζει ότι η εκστρατεία στην Τροία έγινε για να ελαφρώσει η γη από το βάρος του υπερπληθυσμού της.

Θα είχε ενδιαφέρον ο λογαριασμός. Πόσα άλλαξαν και πόσα δεν άλλαξαν από τότε.

Από «Καθημερινή»