Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας; Στην Ελλάδα δεν… υπάρχει!

Του ΠΑΝΟΥ Γ. ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ Λέκτορα Πανεπιστημίου Μακεδονίας Πριν μερικά χρόνια, ρώτησα τον τότε Γ.Γ. Έρευνας και Τεχνολογίας σε μια ημερίδα γ...

Του ΠΑΝΟΥ Γ. ΠΙΠΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
Λέκτορα Πανεπιστημίου Μακεδονίας
Πριν μερικά χρόνια, ρώτησα τον τότε Γ.Γ. Έρευνας και Τεχνολογίας σε μια ημερίδα για την καινοτομία ποιο είναι το εθνικό μας σύστημα καινοτομίας στην πατρίδα μας. Η απάντηση που έλαβα με ξάφνιασε αλλά και με προκάλεσε: «δεν έχουμε, αλλά άμα θέλεις βρες ποιο είναι και στη συνέχεια να το γράψεις…»
Μετά από μερικά χρόνια έρευνας και την διαπίστωση ότι τίποτα δεν είχε γίνει και γραφτεί στο μεταξύ διάστημα, κατέληξα στο συμπέρασμα ότι το Εθνικό μας Σύστημα Καινοτομίας είναι: «η παντελής απουσία ενός συστήματος!!!».
Η έννοια των ‘συστημάτων καινοτομίας’ αποτελεί μια νέα προσέγγιση στη μελέτη της καινοτομίας, της επιχειρηματικότητας και της ανταγωνιστικότητας, η οποία άρχισε να αναδύεται στη διεθνή βιβλιογραφία του μάνατζμεντ τις τελευταίες δύο δεκαετίες.
Η ανάπτυξη εθνικών συστημάτων καινοτομίας αποτέλεσε και αποτελεί το στόχο των περισσοτέρων αναπτυγμένων και αναπτυσσόμενων οικονομιών που προσπαθούν να ενδυναμώσουν τις βιομηχανικές και οικονομικές τους επιδόσεις.
Η έννοια των συστημάτων καινοτομίας μεταφέρει την άποψη ότι οι καινοτομίες δεν αποτελούν μεμονωμένα, ξεχωριστά φαινόμενα μέσα σε μία εταιρεία, αλλά δημιουργούνται από την αλληλεπίδραση διαφόρων οντοτήτων, πρωταγωνιστών και δομών.
Για να κατανοήσουμε την ανταγωνιστικότητα αλλά και τα ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα συγκεκριμένων επιχειρήσεων και επιχειρηματικών τομέων μιας χώρας, πρέπει να ερευνήσουμε το σύστημα καινοτομίας της. Ιδρύματα, αρχές, φορείς, πανεπιστήμια, διοικήσεις, ερευνητικά κέντρα δημόσια και ιδιωτικά τόσο σε τοπικό, περιφερειακό όσο και σε εθνικό επίπεδο επηρεάζουν την μεταφορά γνώσης και πληροφοριών, έχουν επιπτώσεις στην απόδοση και στις καινοτομικές ικανότητες των επιχειρήσεων. Οι θεσμοί, η κοινωνική οργάνωση, το πολιτικό και νομικό σύστημα κάθε χώρας, η ιστορικές της καταβολές και η οικονομική της οργάνωση θα διαμορφώσουν τελικά το εθνικό σύστημα καινοτομίας και ανταγωνιστικότητας της χώρας.
Από τα τέλη του 19ου αιώνα οι πολιτικές ανάπτυξης και οργάνωσης της οικονομίας της Ελλάδος (αναρωτιέμαι γιατί ξαφνιαζόμαστε όταν διαπιστώνουμε ότι η νοοτροπία παραμένει η ίδια και σήμερα) στηρίζονταν σε επενδύσεις με στόχο το γρήγορο κέρδος (εμπόριο και ελαφριά βιοτεχνία, εισαγωγές και εξαγωγές) χωρίς το κόστος και τον μακροχρόνιο σχεδιασμό που απαιτεί η βαριά βιομηχανία, ο τομέας του τουρισμού και ο αγροτικός τομέας, και κατ’ επέκταση η δημιουργία μιας ανταγωνιστικής οικονομίας σε βάθος χρόνου.
Στις ανεπτυγμένες οικονομίες της Δύσης οι χιλιάδες μικρές και μεσαίες βιοτεχνικές, βιομηχανικές και αγροτικές επιχειρήσεις αναδιοργανώθηκαν σε επιχειρηματικές συστάδες (business clusters) ώστε η κάθε μια να αποτελεί κομμάτι της αλυσίδας αξίας ενός επιχειρηματικού τομέα ή να συμπληρώνει τις μεγάλες επιχειρήσεις. Οι αναπτυγμένες οικονομίες αλλά και οι χώρες που εφάρμοζαν σωστές πολιτικές και στρατηγικές ανάπτυξης δημιούργησαν ισχυρές βιομηχανίες γύρω από την φαρμακοβιομηχανία, τα βαριά μέταλλα, τις τηλεπικοινωνιακές και πληροφοριακές τεχνολογίες, την αυτοκινητοβιομηχανία, την πολεμική βιομηχανία, τις ηλεκτρικές συσκευές. Χώρες σαν την Ιταλία, την Ισπανία, την Πορτογαλία έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση σε επιχειρηματικούς τομείς όπως ο τουρισμός, η κλωστοϋφαντουργία, η βιομηχανία επίπλων, ενώ χώρες όπως η Δανία και η Σουηδία επένδυσαν μεταξύ άλλων στον αγροτικό τομέα, τις βίο-καλλιέργειες κ.α. Για να οργανώσουν τις οικονομίες τους, πανεπιστήμια, κράτος και επιχειρήσεις (μικρομεσαίες και πολυεθνικές), ερευνητικά εργαστήρια (δημόσια και ιδιωτικά), φορείς, συνδικάτα και επιμελητήρια εργάστηκαν και συνεργάστηκαν με κοινό στόχο και σκοπό οι οικονομίες τους να είναι ανταγωνιστικές και καινοτόμες!!!
Η αποτυχία της Ελλάδος να δημιουργήσει ένα εθνικό σύστημα καινοτομίας παρόμοιο με αυτό των αναπτυγμένων οικονομιών είναι το αποτέλεσμα των ‘εσφαλμένων’ πολιτικών από σχεδόν όλες τις κυβερνήσεις των τελευταίων πέντε και πλέον δεκαετιών, του ασταθούς πολιτικού περιβάλλοντος, της έλλειψης κλίματος και κουλτούρας συνεργασίας μεταξύ των επιχειρήσεων, των επιχειρήσεων και του κράτους, της μυωπικής ιδιοσυγκρασίας του έλληνα επιχειρηματία που αναζητά το γρήγορο κέρδος μέσω πολιτικών επαφών και ελάχιστης προσπάθειας, αλλά και γενικά της έλλειψης μακροχρόνιου στρατηγικού σχεδιασμού ανάπτυξης.
Το εκπαιδευτικό σύστημα της Ελλάδας από την αναγέννηση του ελληνικού κράτους μέχρι και σήμερα είναι σε μια συνεχής διαδικασία αλλαγών και αναπροσαρμογών που τελικά δεν καταφέρνουν τίποτα άλλο από το να το αποδυναμώνουν και να το αποπροσανατολίζουν από τις σύγχρονες τάσεις της εποχής. Τα ελληνικά ΑΕΙ και ΑΤΕΙ και τα ερευνητικά εργαστήρια που λειτουργούν μέσα σ’ αυτά δεν συνδέθηκαν ποτέ με τις πραγματικές ανάγκες των ελληνικών επιχειρήσεων, λόγω ‘πεπαλαιωμένων’ αντιλήψεων, νόμων και μιας περιρρέουσας ατμόσφαιρας που κατορθώνει να επιβάλλει την άποψη ότι (σε αντίθεση με ότι συμβαίνει σε ολόκληρο τον υπόλοιπο πλανήτη) δεν πρέπει να συνδεθεί η εκπαίδευση με την παραγωγή (αγορά)!
Ο δημόσιος τομέας της χώρας εξακολουθεί να γιγαντώνεται με δραματικούς για την πορεία της οικονομίας μας ρυθμούς, και με επίμονες προσπάθειες όλων των κυβερνήσεων να επιδοτούν χρεοκοπημένες δημόσιες επιχειρήσεις και φορείς που αποτελούν τροχοπέδη για την ανάπτυξη της χώρας. Τα μεγάλα έργα υποδομής έχουν καθυστερήσει ανεπίτρεπτα, την στιγμή που ακόμη και η πάλαι ποτέ ενωμένη Γιουγκοσλαβία, που μετά τον πρόσφατο πόλεμο, διαμελίστηκε και απαξιώθηκε οικονομικά, έχει σήμερα σύγχρονο δίκτυο αυτοκινητοδρόμων για να την συνδέουν με την αναπτυγμένη Ευρώπη, ενώ εμείς ακόμη «σκάβουμε» στο πέταλο του Μαλιακού και στα «ΚΛΕΙΣΤΑ» πλέον Τέμπη.
Επιπρόσθετα, οι δείκτες για την διαφάνεια και την διαφθορά κατατάσσουν την χώρα μας σε περίοπτες θέσεις, αποτρέποντας ουσιαστικά σοβαρές επιχειρήσεις να επενδύσουν στην Ελλάδα, ενώ ταυτόχρονα οι αλλεπάλληλες απεργίες ΓΣΕΕ και ΑΔΕΔΥ και οι «στάσεις εργασίας» που παραλύουν ολόκληρο τον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα δημιουργούν χάος και ανυπολόγιστες ζημίες εκατομμυρίων σε επιχειρήσεις και φυσικά αποδυναμώνουν ακόμη περισσότερο την οικονομική ζωή της χώρας μας και τις πιθανότητες για ξένες επενδύσεις. Τελικά, όπως παρατηρεί και η Ευρωπαϊκή Ένωση τα 3 κοινοτικά πλαίσια στήριξης και αναδιάρθρωσης της Ελληνικής οικονομίας οδηγήθηκαν σε λάθος κατευθύνσεις.
Το εθνικό σύστημα καινοτομίας της χώρας μας είναι η απουσία συστήματος!
Στην τρέχουσα οικονομική κρίση γίνεται φανερό και στον πιο αδαή Έλληνα πολίτη ότι το σύστημα της Ελλάδος είναι, τελικά, η ΑΝΥΠΑΡΞΙΑ συστήματος!
Πολιτικές και οικονομικές εξαγγελίες για ψηφοθηρικούς λόγους, πυροσβεστικά μέτρα για να καλύψουμε κάποιες από τις μαύρες τρύπες, και τώρα ξαφνικά άκουσον, άκουσον και μια χώρα που θα ‘παίζει λαχείο’ με τις αποδείξεις για μερικά ευρώ… Οφείλουμε να αλλάξουμε, εμείς οι νέοι άνθρωποι, νοοτροπίες και συμπεριφορές που οδήγησαν την χώρα σε οικονομικό τέλμα. Οφείλουμε να δημιουργήσουμε έστω και τώρα μέσα στην συγκυρία της παγκόσμιας ύφεσης την νοοτροπία αλλαγής του προβλήματος σε πρόκληση οικοδομώντας μια οικονομική στρατηγική με επί μέρους τακτικές κινήσεις που θα μας οδηγήσει στην ποθητή ευημερία και ανάπτυξη.
Για όσους ενδιαφερθούν ακαδημαϊκά τους πληροφορώ ότι εγώ στο μεταξύ έγραψα στα αγγλικά Piperopoulos, P. (2009) ‘Economics, business and society in Greece: towards a national innovation system’, International Journal of Economics and Business Research, Vol. 1, No. 3, pp.277–290.
Και στα ελληνικά το βιβλίο μου με τίτλο «Επιχειρηματικότητα, Καινοτομία
και Business Clusters» σελ. 292, Αθήνα, 2008, εκδόσεις Α.ΣΤΑΜΟΥΛΗ.