Οι συντεχνίες στον Ελληνικό κόσμο - Το κοινό πρόβλημα Αθήνας - Βυζαντίου (τρίτο μέρος)

Του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος Πριν διαβάσετε το γ' μέρος της σειράς, διαβάστε το  α' μέρος ΕΔΩ  και το  β...

Του Νικολάου Π. Παππά, Πολιτικού Επιστήμονος

Πριν διαβάσετε το γ' μέρος της σειράς, διαβάστε το α' μέρος ΕΔΩ και το β' μέρος ΕΔΩ

Οι συντεχνίες είχαν ένα χαρακτηριστικό, που όμοιό του δεν υπήρξε μέχρι τότε στην ανθρωποκεντρική εξέλιξη του οικονομικού συστήματος (ούτε και μέχρι σήμερα). Αυτό ήταν η οικονομική ελευθερία που το σωματείο εξασφάλιζε στα μέλη του. Οι συντεχνίες ήταν ενώσεις εργαζομένων, επομένως δεν υπήρχαν διαχωρισμοί εργοδοτών - εργαζομένων, κεφαλαιοκρατών - εργασίας(1).

Το ζήτημα της οικονομικής ελευθερίας είχε απασχολήσει και στο παρελθόν τον ελληνικό κόσμο, και συγκεκριμένα κατά τον 5ο αιώνα (με την εγκαθίδρυση στην Αθήνα της «ριζοσπαστικής δημοκρατίας»), με τη λύση να δίνεται τότε με τον πολιτικό μισθό, δηλαδή μέσω της συμμετοχής του πολίτη στα κοινά. Αυτή η λύση επιβλήθηκε λόγω, πρώτον, της απόρριψης της «εξαρτημένης εργασίας» από την κοινωνία (την οποία ανέλαβαν στη συνέχεια οι δούλοι) και δεύτερον, λόγω των μεγάλων χρηματικών ποσών που εισέρρεαν στην Αθήνα μέσω των συμμαχικών  φόρων από τη συμμαχία της Δήλου.

Οι Αθηναίοι φτάνοντας σε αδιέξοδο, τελικώς επέλεξαν την απόρριψη της εργασίας (πολιτικό μισθό αντί για οικονομικό μέσω της εργασίας), και όχι την οργάνωσή της με όρους ελευθερίας. Όταν στη συνέχεια ηγεμόνευσε η Ρώμη, επανήλθε το σύστημα της «εξαρτημένης εργασίας» μέχρι την έλευση του Μεγάλου Κωνσταντίνου τον 4ο αιώνα, όπου το ζήτημα επανήλθε και άρχισε να λύνεται από τον ίδιο.

Το οικονομικό σύστημα της Βυζαντινής πολιτείας αντιμετωπίζοντας το ίδιο πρόβλημα και μη έχοντας αυτή τη φορά τη δυνατότητα της λύσης του πολιτικού μισθού (οι καταστάσεις και η πραγματικότητα επέβαλλε διαφορετικού είδους λύσεις), κατάφερε να επανεισάγει στην κοινωνία την εργασία, εξασφαλίζοντας ταυτόχρονα και την ελευθερία της. Αυτό το πέτυχε μέσω της θεσμικής εξισορρόπησης εργασίας-κεφαλαίου, καθώς τους κανόνες τους όριζε πλέον η συντεχνία, στην οποία είχαν ίση συμμετοχή όλοι οι συν-έταιροι. Μία συντεχνία έμοιαζε με μία πόλη για την οποία αποφάσιζαν δημοκρατικά όλα τα μέλη της, χωρίς να είναι κάποιος ιδιοκτήτης(2): «Στην εταιρική κοινωνία η ιδιοκτησία, εφόσον δεν παρεμβάλλεται το κεφάλαιο, καταργείται, δεν ενσαρκώνει το οικονομικό σύστημα, καθώς το τελευταίο συγκροτείται ως «πολιτεία» από το σύνολο των εταίρων»(3).

Μία άλλη απόδειξη της ιδιαιτερότητος των τότε συντεχνιών είναι ότι ακόμη και ένας δούλος μπορούσε να γίνει μέλος, να διδάξει, ακόμη και να διευθύνει ένα ολόκληρο εργαστήριο(4). Πλέον, ακόμα και οι δούλοι εισάγονταν στο οικονομικό σύστημα που είχε οργανωθεί σε δημοκρατική βάση. Στην αθηναϊκή δημοκρατία, οι δούλοι ενσάρκωναν εξολοκλήρου το οικονομικό σύστημα, όμως όχι με όρους ελευθερίας και δημοκρατίας. Οπότε και για τους δούλους, οι συντεχνίες ήταν μια τεράστια πρόοδος. Στην αθηναϊκή δημοκρατία του 5ου-4ου π.Χ. αιώνος οι δούλοι εργάζονταν με τους όρους που εργάζονταν στις χώρες καταγωγής τους (της δουλοπαροικίας), ενώ πλέον εργάζονται με τους όρους που έχουν και οι πολίτες του Βυζαντίου (με εξαιρέσεις πάντοτε).

Κλείνοντας, να σημειωθεί κάτι. Η εξελικτική πορεία του οικονομικού συστήματος είναι λογικό ως ένα σημείο να μη γίνεται αποδεκτή από τους καθεστωτικούς-εθνομηδενιστές επιστήμονες στην Ελλάδα, καθώς εάν αποδεχθούν τη συνέχεια του οικονομικού συστήματος θα έχουν στην ουσία παραδεχθεί και την ελληνική συνέχεια. Έτσι, με καθαρά ιδεολογικά κριτήρια, η ιδέα αυτή απορρίπτεται πριν καν εξεταστεί εις βάθος...

Σημειώσεις:

(1) Αυτό ομοιάζει με το σημερινό συνεταιρισμό, όμως δεν μπορούμε να πούμε ότι είναι το ίδιο, καθώς οι Βυζαντινοί συνεταιρισμοί είναι αποτέλεσμα ενός άλλου (ανώτερου εξελικτικά) ανθρωποκεντρικού παραδείγματος. Θα αναλύσουμε παρακάτω το ζήτημα αυτό. 

(2) Γιώργος Κοντογιώργης, Η δημοκρατία ως ελευθερία, εκδ. Πατάκη, 2007, σελ. 330-333

(3) Βλ. σημ. 2, σελ. 331-332

(4) Μ. Λεφτσένκο, Ιστορία της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εκδ. Γ. Αναγνωστίδη σελ. 217                  Αυτή η αντιμετώπιση απέναντι στους δούλους είναι άλλη μια απόδειξη ότι η έννοια του δούλου στον ελληνικό κόσμο δεν είχε καμία σχέση με το δούλο στην δυτική Ευρώπη. Μάλιστα, ο δούλος του Βυζαντίου θυμίζει το δούλο στην αρχαία Ελλάδα ο οποίος, σύμφωνα με τον (ψευδο-)Ξενοφώντα μπορούσε να έχει δική του εργασία, ενώ στην ενδυμασία σε τίποτα δεν ξεχώριζε από έναν ελεύθερο πολίτη (96. – Ἀθηναίων Πολιτεία 1, 10-11)

τέλος τρίτου μέρους

Πηγή