Η ακόρεστη επιθυμία για δύναμη και η Ρωσο-Ουκρανική σύρραξη: Τι μας δίδαξε ο Σωκράτης για τη φιλοσοφία του πολέμου

  Μία αλήθεια υπάρχει στον πόλεμο: άνθρωποι πεθαίνουν. Τα λοιπά ανήκουν στην προσπάθεια κάθε μερίδας (κρατικής ή ατομικής οντότητας) να δικα...

 

Μία αλήθεια υπάρχει στον πόλεμο: άνθρωποι πεθαίνουν. Τα λοιπά ανήκουν στην προσπάθεια κάθε μερίδας (κρατικής ή ατομικής οντότητας) να δικαιολογήσει το στρατόπεδο στο οποίο εντάσσεται την ώρα του πολέμου…

Από την οπτική της ιστορικής ανάλυσης, η διπολικότητα δυνάμεων αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί βασική αιτία συρράξεων. Οι μεγάλες δυνάμεις (κράτη) κάθε εποχής έχουν την τάση να συγκροτούν δυαδικού τύπου αντίπαλους συνασπισμούς που συμπεριλαμβάνουν και μικρότερης δυναμικότητας κρατικές οντότητες. Η σύγχρονη εποχή δεν αποτελεί εξαίρεση.

 

Γράφει ο Δημήτρης Γκίκας*

Στον Φαίδωνα, ένα από τα πιο εντυπωσιακά, όσο και συγκινητικά, Πλατωνικά έργα, ο μεγάλος φιλόσοφος της Αρχαιότητας, Πλάτων, διηγείται τις τελευταίες στιγμές του δασκάλου του, Σωκράτη, λίγο πριν πιει το κώνειο. Η τελευταία αυτή συνάντηση με τον Σωκράτη δεν είναι μόνο βαθιά ανθρωπιστική. Ταυτόχρονα είναι και βαθιά φιλοσοφική. Η στάση του Σωκράτη απέναντι στον θάνατο, μια στάση άκρως περιφρονητική, ωθείται από την πεποίθησή του ότι αυτός δεν είναι το τέρμα, αλλά η αρχή της μετάβασης σε ένα άλλο επίπεδο ύπαρξης. Εξάλλου, αναφέρει ο Σωκράτης, όποιος ασκεί σωστά τη φιλοσοφία, μαθαίνει ακριβώς αυτό: πώς να πεθαίνει.

Μέσα από τη στάση αυτή προς τον θάνατο συνάγονται και κάποιες άλλες, εξίσου ενδιαφέρουσες, φιλοσοφικές θέσεις. Για τον Σωκράτη, οι επιθυμίες του σώματος είναι η πηγή κάθε μορφής κακού, του πολέμου συμπεριλαμβανομένου. Ο άνθρωπος έχει την τάση να υπηρετεί περισσότερο το σώμα και τις υλικές απολαύσεις από τις ψυχικές και πνευματικές απολαύσεις. Αποτέλεσμα αυτού είναι ο άνθρωπος να γεμίζει από επιθυμίες, οι οποίες ποτέ δεν περιορίζονται. Αντιθέτως, οδηγούν τον άνθρωπο στο να πράττει οτιδήποτε, προκειμένου να τις ικανοποιήσει. Η ακόρεστη αυτή δίψα για σωματικά/υλικά αγαθά οδηγεί τελικά τον άνθρωπο σε μια κατάσταση ατέλειωτης αντιπαράθεσης με τον συνάνθρωπό του, με δεδομένο ότι αυτός επιθυμεί περισσότερα, διεκδικεί τα πάντα και προσπαθεί να τα αποκτά με κάθε τρόπο. Θα λέγαμε ότι το παραπάνω οδηγεί στο συμπέρασμα ότι η πρώτη νίκη που ο άνθρωπος οφείλει να επιτύχει είναι αυτή απέναντι στις ίδιες του τις επιθυμίες.

Τις τελευταίες ημέρες διαβάζω ένα σωρό αναλύσεις τόσο απλοϊκές και τετριμμένες σχετικά με τη Ρωσο-Ουκρανική σύρραξη, ώστε συμπεραίνω πως ο σημερινός (δυτικός) κόσμος που επαίρεται ότι έχει χτίσει ένα σύστημα αξιών θεμελιωμένο στην αρχαία ελληνική παράδοση και σκέψη, δεν έχει τελικά καμία σχέση με αυτήν – στην πραγματικότητα την αγνοεί επιδεικτικά. Ούτε καν με την αρχαία ελληνική ιστορική σκέψη δεν μπορεί να συγκριθεί η σύγχρονη ανάλυση, παραμένοντας πολλά επίπεδα κάτω από τη Θουκυδίδεια αντίληψη περί φιλοσοφίας και παθολογίας του πολέμου.

Από την οπτική της ιστορικής ανάλυσης, η διπολικότητα δυνάμεων αποτέλεσε και εξακολουθεί να αποτελεί βασική αιτία συρράξεων. Οι μεγάλες δυνάμεις (κράτη) κάθε εποχής έχουν την τάση να συγκροτούν δυαδικού τύπου αντίπαλους συνασπισμούς που συμπεριλαμβάνουν και μικρότερης δυναμικότητας κρατικές οντότητες. Η σύγχρονη εποχή δεν αποτελεί εξαίρεση. Οι δυνάμεις αυτές δεν έχουν πάντα ή μόνο πολιτικο-ιδεολογικές διαφορές - η εντελώς απλοϊκή αντίληψη που ακούγεται για τον Ρωσο-Ουκρανικό πόλεμο που αναφέρεται σε «δημοκρατικές» και «μη δημοκρατικές» δυνάμεις δεν έχει βάση, καθώς η Δύση τελεί υπό παρακμή, όσον αφορά τη δημοκρατική της «συνείδηση» (το ότι ένα νεοναζιστικό στην ιδεολογία παραστρατιωτικό «μόρφωμα» θεωρείται ότι εκπροσωπεί τη… φιλοδυτική «δημοκρατική» Ουκρανία αποδεικνύει αυτή την παρακμή), ενώ δημοκρατικές αποκαλούνται και οι αντίπαλες δυνάμεις, ακόμα κι αν η δημοκρατία που επικαλούνται μοιάζει ψευδεπίγραφη. Οι αντιθέσεις που γεννούν πολέμους, ιδιαίτερα στη σύγχρονη εποχή, είναι οικονομικοκεντρικές, γεωστρατηγικές και γεωπολιτικές (πρόσβαση στη θάλασσα, έλεγχος των ενεργειακών και επισιτιστικών πηγών και τα παρόμοια).

Σε φιλοσοφική ανάλυση, ο πόλεμος εδράζεται στην επιθυμία για απόκτηση περισσότερων αγαθών, στην απόκτηση μεγαλύτερης δύναμης. Αυτή η επιθυμία είναι καταστρεπτική και απόλυτα απάνθρωπη, παρά το ότι η Θουκυδίδεια αντίληψη την κατονομάζει ως χαρακτηριστικό στοιχείο της ανθρώπινης φύσης. Αυτό που η ανθρωπότητα δεν κατάφερε να επιτύχει, δυόμισι αιώνες μετά τον θάνατο του Σωκράτη, είναι να εστιάσει στην καταπολέμηση αυτής της αλόγιστης δίψας για δύναμη. Με αυτή τη φαινομενικά απλή, αλλά βαθιά φιλοσοφική, διαπίστωση μπορούμε να ερμηνεύσουμε και να εξηγήσουμε διαχρονικά την τάση του ανθρώπου να θεωρεί την τέχνη του πολέμου ως τη μοναδική οδό ανάπτυξης και προόδου.

Μία αλήθεια υπάρχει στον πόλεμο: άνθρωποι πεθαίνουν. Τα λοιπά ανήκουν στην προσπάθεια κάθε μερίδας (κρατικής ή ατομικής οντότητας) να δικαιολογήσει το στρατόπεδο στο οποίο εντάσσεται την ώρα του πολέμου…

(Εικόνα: Έργο του Ζακ – Λουί Νταβίντ με τίτλο «Ο θάνατος του Σωκράτη» - 1787)

*Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας

 Σχολιάστε το άρθρο μας

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.  To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.

Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.blogspot.com 

στο Facebook...

στο GAB...

στο Twitter

κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!