Πόσο διαρκεί το αύριο; Μια αιωνιότητα και μια μέρα!

  Αρκεί να παρατηρείς μονάχα ή μήπως οφείλεις να συμμετέχεις και να βοηθάς με κάθε τρόπο έμπρακτα; Πένα ή σπαθί ή μήπως και τα δύο; Σήμερα η...

 

Αρκεί να παρατηρείς μονάχα ή μήπως οφείλεις να συμμετέχεις και να βοηθάς με κάθε τρόπο έμπρακτα; Πένα ή σπαθί ή μήπως και τα δύο; Σήμερα η πένα του διανοούμενου έχει αντικατασταθεί από τη δημοσιογραφική, «πληρωμένη» από γνωστά κέντρα εξουσίας, πένα, η οποία δεν διστάζει να «δείχνει» ποια πλευρά πρέπει να πάρουμε, γηπεδοποιώντας ακόμα κι έναν πόλεμο…

Η σημερινή «πολιτική ορθότητα» δεν δέχεται το ερώτημα αυτό. Διότι σήμερα ο «ανθρωπισμός» μας περιορίζεται στο να μιλάμε για το πώς ή πού θα φιλοξενηθούν μετανάστες ή πρόσφυγες ή πόσο επίδομα θα δοθούν σ’ αυτούς τους ανθρώπους, προκειμένου να διαιωνιστεί, τελικά, ένα πρόβλημα κι όχι να λυθεί.

Γράφει ο Δημήτρης Γκίκας*

Ξαναείδα, για ερευνητικούς λόγους, την ταινία του Θ. Αγγελόπουλου «Μια αιωνιότητα και μια μέρα». Πρόκειται για μία από τις πιο χαρακτηριστικές δημιουργίες του γνωστού σκηνοθέτη, τα έργα του οποίου αποτέλεσαν για πολλές δεκαετίες το «σήμα κατατεθέν» του Σύγχρονου Ελληνικού Κινηματογράφου.

Η ταινία βραβεύτηκε με τον Χρυσό Φοίνικα του Φεστιβάλ Καννών το 1998. Αυτό που πολλοί ίσως να μην γνωρίζουν είναι πως την ημέρα ακριβώς της αβαν-πρεμιέρ της ταινίας στο Φεστιβάλ, αναγγέλλεται η απόφαση του ΝΑΤΟ να βομβαρδίσει την Γιουγκοσλαβία. Το σημαδιακό αυτό ιστορικό γεγονός, λοιπόν συμπίπτει με μια ταινία που, μέσα σε όλα τα ιδιάζοντα χαρακτηριστικά της κινηματογραφικής «γραφής» και της θεματικής του δημιουργού, ανακινεί και το ζήτημα της περίφημης «ευθύνης των διανοούμενων».

Δεν πρόκειται, βέβαια για μια πρωτότυπη θεματική. Το δίλημμα ανάμεσα στην πένα που καυτηριάζει τα κακώς κείμενα και στην εν τη πράξει δράση είναι τόσο παλιά όσο και η ανθρώπινη σκέψη – τουλάχιστον η ελληνική. Ο Πλάτων θεωρούσε ιδεατή την ταύτιση του διανοούμενου με τον πρακτικό άνθρωπο που αναλαμβάνει ακόμα και την πολιτική εξουσία. Το δίλημμα σήμερα εξακολουθεί να είναι επίκαιρο: αρκεί να παρατηρείς μονάχα ή μήπως οφείλεις να συμμετέχεις και να βοηθάς με κάθε τρόπο έμπρακτα; Πένα ή σπαθί ή μήπως και τα δύο;

Το αξιοπερίεργο με την εποχή μας είναι πως αυτό το δίλημμα έχει χάσει τα επίπεδα που διέθετε παλιότερα. Έχει μετατραπεί σε μια μονοεπίπεδη, μονοδιάστατη θεώρηση της ίδιας της έννοιας του διανοούμενου, ο οποίος πλέον δεν αναρωτιέται σχετικά με την πένα και το σπαθί, αλλά με το αν η πένα του θα πρέπει να χρησιμοποιηθεί για να μιλήσει την αλήθεια και να φωνάξει απέναντι στο σκοτάδι ή να σιωπήσει – και πολλοί σήμερα σιωπούν. Σιωπούν εκκωφαντικά.

Στην ταινία του Αγγελόπουλου, ο πρωταγωνιστής με το όνομα Αλέξανδρος, άνθρωπος των γραμμάτων και των τεχνών, πράττει κάτι που για έναν σύγχρονο «διανοούμενο» θα φαινόταν αδιανόητο: προθυμοποιείται να συνοδέψει ένα μικρό αγοράκι από την Αλβανία – ένα από τα λεγόμενα «παιδιά των φαναριών» - πίσω στη χώρα του, για να βρει τη γιαγιά του. Η ενέργεια αυτή θέτει σε κίνηση ένα ιδιαίτερο πολιτικό ερώτημα: Τι είναι καλύτερο; Να προσφέρουμε υποκριτικά μια περιορισμένης έκτασης βοήθεια σ’ ένα αθώο παιδί (το οποίο αύριο θα εξακολουθεί να βρίσκεται στην ίδια θέση) ή να κινήσουμε γη και ουρανό για ν’ αλλάξουμε τις συνθήκες ζωής του προς το καλύτερο, πράγμα που σημαίνει ότι, στη σφαίρα της πολιτικής εξουσίας, θα πρέπει να φροντίσουμε να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης στην ίδια του τη χώρα (εξαιρετικά τα πλάνα του Αγγελόπουλου που δείχνουν μια Αλβανία σχεδόν ερειπωμένη και εγκαταλελειμμένη);

Η σημερινή «πολιτική ορθότητα» δεν δέχεται το ερώτημα αυτό. Διότι σήμερα ο «ανθρωπισμός» μας περιορίζεται στο να μιλάμε για το πώς ή πού θα φιλοξενηθούν μετανάστες ή πρόσφυγες ή πόσο επίδομα θα δοθούν σ’ αυτούς τους ανθρώπους, προκειμένου να διαιωνιστεί, τελικά, ένα πρόβλημα κι όχι να λυθεί. Η εύκολη λύση, αυτή που δεν κοστίζει στ’ αλήθεια τίποτε για μας, βαφτίζεται ανθρωπιστική, ενώ η δύσκολη, αυτή που απαιτεί ενέργειες σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτή για την οποία θα άξιζε να παλέψει σήμερα η ανθρωπότητα, δεν υφίσταται καν στην ατζέντα ούτε των πολιτικών ταγών, ούτε των ιδεολογικών «κεφαλών», ούτε των διανοούμενων, όσων υπάρχουν. Αντιθέτως, αν η ταινία παιζόταν σήμερα για πρώτη φορά, δεν θα δίσταζαν πολλοί να αποκαλέσουν τον Αγγελόπουλο ακόμα και «φασίστα» που τολμά να απεικονίζει έναν Έλληνα «ρατσιστή» να προσπαθεί να επιστρέψει πίσω στην πατρίδα του έναν μετανάστη – και μάλιστα ένα «ασυνόδευτο» παιδί!

Δεν γνωρίζω αν σήμερα οι διανοούμενοι βρίσκονται σε μια διαρκώς μεταλλασσόμενη πνευματική εξορία, όπως έγραψε ένας κριτικός του Αγγελόπουλου, ή ίσως σε μια πνευματική «πενία», ανίκανοι να αφουγκραστούν τα σοβαρά κοινωνικά και πολιτικά ζητήματα της εποχής ή, κι αν τα αφουγκράζονται, δεν επιθυμούν, ούτε καν με την πένα τους, να τα καυτηριάσουν και επιλέγουν την εκκωφαντική σιωπή που ξεκουφαίνει. Αυτό που μπορώ να αντιληφθώ είναι ότι σήμερα η πένα του διανοούμενου έχει αντικατασταθεί, τραγικό σημείο των καιρών, από τη δημοσιογραφική, «πληρωμένη» από γνωστά κέντρα εξουσίας, πένα, η οποία δεν διστάζει να «δείχνει» ποια πλευρά πρέπει να πάρουμε, γηπεδοποιώντας ακόμα κι έναν πόλεμο*. Κανείς απ’ όσους έχουν μελετήσει ιστορία τέχνης δεν εκπλήσσεται. Ο Αγγελόπουλος, όπως και άλλοι δημιουργοί του αποκαλούμενου Νέου Ελληνικού Κινηματογράφου, έδωσαν αγώνα για να μπορέσουν να δημιουργούν χωρίς να άγονται και να φέρονται από τους χρηματοδότες των ταινιών τους ή από την επικρατούσα ιδεολογία των καιρών τους, να πουν την αλήθεια που πίστευαν, όχι την αλήθεια, για την οποία πληρώνονταν. Δεν νομίζω ότι μπορούμε να πούμε το ίδιο και για πολλούς από τους σύγχρονους δημοσιογράφους.

Δεν ξέρω τι μπορεί να φέρει το αύριο μιας ανεξέλεγκτης μετανάστευσης ή ενός φρικτού πολέμου, γεγονότα που οδηγούν, μοιραία, σε εξαθλίωση ολόκληρες κοινωνίες, ολόκληρους λαούς και χώρες και, τελικά, την ίδια την ανθρωπότητα. Στην ταινία του Θ. Αγγελόπουλου, ο πρωταγωνιστής ρωτά την ήδη νεκρή σύζυγό του, αναθυμούμενος παλαιότερες ευτυχισμένες στιγμές της ζωής του: «Πόσο διαρκεί το αύριο;». Εκείνη του απαντά: «Μια αιωνιότητα και μια μέρα»…

* και η οποία «πένα» (Έλληνας δημοσιογράφος), όταν ο Ζελένσκι επισημαίνει ότι δεν έχει μέχρι στιγμής επισκεφτεί την Αθήνα, δεν διστάζει να του αντιγυρίσει «εντάξει, δεν χάνετε και τίποτε» (sic!) και όταν ο Ουκρανός Πρόεδρος ερωτάται πώς αντιλαμβάνεται την επιθετικότητα της Τουρκίας απέναντι στην Ελλάδα, «ρίχνει» τις ευθύνες και στις δύο χώρες, οι οποίες, λέει, στηρίζονται στον… Ρωσικό τουρισμό (ξανά sic!) (βλ. Καθημερινή στο άρθρο με τίτλο «Στο στρατηγείο του Ζελένσκι: Το βαρύ τίμημα του πολέμου και οι αναφορές στην Ελλάδα»)! Στο μεταξύ, οι περισσότεροι δημοσιογράφοι στην Ελλάδα μοιάζουν σα να γράφουν Δελτία Τύπου του ΝΑΤΟ, δαιμονοποιούν τη μία πλευρά και, έντεχνα, λησμονούν ότι το πρώτο που πεθαίνει σ’ έναν πόλεμο είναι η αλήθεια…

*Ο Δημήτρης Γκίκας είναι Διδάκτωρ Πολιτικής και Αισθητικής Φιλοσοφίας

Σχολιάστε το άρθρο μας

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου.  To ιστολόγιο μας δεν υιοθετεί τις απόψεις των αρθρογράφων, ούτε ταυτίζεται με τα θέματα που αναδημοσιεύει από άλλες ενημερωτικές ιστοσελίδες και δεν ευθύνεται για την εγκυρότητα, την αξιοπιστία και το περιεχόμενό τους.

Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.blogspot.com 

στο Facebook...

στο GAB...

στο Twitter

κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!