COVID-19 και διεθνείς σχέσεις: Η μεταβολή της παγκόσμιας γεωπολιτικής σκακιέρας

  Από την έναρξη της εξάπλωσης του COVID-19 στην οικουμένη, έχουν προκύψει ερωτήματα και πολλοί έχουν προβεί σε εικασίες σχετικά με τον αντί...

 

Από την έναρξη της εξάπλωσης του COVID-19 στην οικουμένη, έχουν προκύψει ερωτήματα και πολλοί έχουν προβεί σε εικασίες σχετικά με τον αντίκτυπό του στην γεωπολιτική.

Θα επιταχύνει απλώς τις υπάρχουσες τάσεις ή λόγω των οικονομικών, κοινωνικών και υγειονομικών επιπτώσεών του είναι ένα στοιχείο ικανό να ‘’ταράξει’’ τις ισορροπίες και να αλλάξει την παγκόσμια τάξη, δημιουργώντας έναν κόσμο πολύ διαφορετικό; 

Από τη Λυδία Στάθη

Τις απαντήσεις στα ερωτήματά μου επί του θέματος δίνει ο κύριος Κωνσταντίνος Φίλης.

Ο κύριος Κωνσταντίνος Φίλης είναι Εκτελεστικός Διευθυντής του Ινστιτούτου Διεθνών Σχέσεων του Παντείου Πανεπιστημίου και επικεφαλής στον τομέα Ρωσίας, Ευρασίας και Νοτιοανατολικής Ευρώπης. Παράλληλα, διευθύνει το  Διεθνές Κέντρο Ολυμπιακής Εκεχειρίας, το οποίο τελεί υπό την ομπρέλα της Διεθνούς Ολυμπιακής Επιτροπής. Διδάσκει σε μεταπτυχιακά προγράμματα πανεπιστημίων, σε στρατιωτικές σχολές, καθώς επίσης και στην Σχολή Εθνικής Ασφάλειας της Ελληνικής Αστυνομίας. Κατά το διάστημα των τελευταίων πέντε ετών, έχει γράψει τρία βιβλία με τίτλους «Πρόσφυγες, Ευρώπη, Ανασφάλεια», «Τουρκία, Ισλάμ, Ερντογάν», «Η Ελλάδα στη Γειτονιά της – Προκλήσεις, Ανατροπές, Κέρδη και Ζημιές σε ένα Ευμετάβλητο Περιβάλλον», ενώ έχει επιμεληθεί τον τόμο με τίτλο «A Closer Look at Russia and its Influence in the World» αμερικανικού εκδοτικού οίκου, με αναλυτές από όλο τον κόσμο. Επιπλέον, συνεργάζεται με τον Όμιλο Antenna ως σχολιαστής του κεντρικού Δελτίου Ειδήσεων. 

«Η πανδημία λειτούργησε ως επιταχυντής των εξελίξεων»

«Σε πρώτη φάση αυτό το οποίο κατάφερε ο ιός σε γεωπολιτικό επίπεδο, είναι να επιταχύνει τις εξελίξεις, οι οποίες προϋπήρχαν της πανδημίας. Η άνοδος της Κίνας επί παραδείγματι, η αμφισβήτηση της πρωτοκαθεδρίας των Ηνωμένων Πολιτειών και η αποχώρησή τους από θεσμούς, το αποκορύφωμα των οποίων ήταν η αποχώρηση από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας. Η διοίκηση Μπάιντεν, απ’ ό,τι φαίνεται,  για να αποκαταστήσει το γόητρο και το κύρος των Ηνωμένων Πολιτειών στο διεθνές στερέωμα θα τις επαναφέρει σε αυτούς τους θεσμούς ή τις συμφωνίες, όπως είναι η Συμφωνία των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Ωστόσο, σε κάθε περίπτωση ζούμε σε ένα μεταβατικό, κατά τα φαινόμενα, μετά-δυτικό ίσως κόσμο, όπου υπάρχουν δυνάμεις της ανατολής, όχι μόνο η Κίνα, αλλά προεξεχούσης αυτής, οι οποίες έρχονται στο προσκήνιο. Η Κίνα έχει βγει πλέον από το καβούκι της. Είναι λιγότερο διακριτική στον τρόπο με τον οποίο διεκδικεί τα δικαιώματά της ή προωθεί τις θέσεις και τις αξιώσεις της, όχι μόνο στο εγγύς και περιφερειακό της περιβάλλον, αλλά και ευρύτερα».

Πανδημία και διεθνής συνεργασία: «Επιστρέφουμε σε έναν κρατικό προστατευτισμό»

«Αντί να δούμε μια συνεργασία και μια συνέργεια των χωρών, ώστε να αντιμετωπισθεί από κοινού μία πανδημία η οποία μας αφορά όλους, είδαμε να επιστρέφουμε σε εθνικισμούς. Θα μπορούσε να υπάρξει ένας συντονισμός από έναν φορέα, όπως ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, είτε ακόμα και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου, όσον αφορά τα εμβόλια. Να αποδεχθούν δηλαδή τα κράτη την αρμοδιότητα ενός οργάνου του Oργανισμού Ηνωμένων Εθνών για την διάθεση των εμβολίων. Αντ’ αυτού οι χώρες περιχαρακώνονται στα εθνικά τους όρια. Απόδειξη αποτελούν και τα όσα συνέβησαν στην πρώτη φάση της πανδημίας, όταν χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης επέβαλαν πλαφόν διάθεσης υγειονομικού υλικού (π.χ. μασκών, αναπνευστήρων) σε άλλες Ευρωπαϊκές χώρες. Τέτοιο παράδειγμα αποτελεί η Ιταλία, η οποία απευθύνθηκε σε κράτη εκτός της Ένωσης, όπως η Κίνα και η Ρωσία, οι οποίες  με ιδιαίτερη ικανοποίηση την προμήθευσαν με το απαραίτητο υγειονομικό υλικό, για να διορθώσουν τη δική τους εικόνα και να πλήξουν περαιτέρω την εικόνα της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Έτσι, είχαμε περιστατικά -κυρίως στη Βόρεια Ιταλία που είναι πιο εθνικιστική και πιο αντιευρωπαϊκή- πολιτών να σηκώνουν σημαίες της Ρωσίας και της Κίνας και να κακομεταχειρίζονται σημαίες της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Επιπλέον, στις Ηνωμένες Πολιτείες, συνειδητοποιήσαν ότι το 97% των παραγώγων των αντιβιοτικών που χρειάζονταν, για να αντιμετωπίσουν την πανδημία, παράγονταν στην Κίνα. Το αποτέλεσμα ήταν να θεωρήσουν πως έπρεπε να πάψουν πλέον να εξαρτώνται από την Κίνα σε σχεδόν απόλυτο βαθμό για τα παράγωγα των αντιβιοτικών τους, γεγονός το οποίο τις οδήγησε σε μία κατάσταση προστατευτισμού και γενικού περιορισμού των εξαρτήσεων από το εξωτερικό. Σημαντικό στοιχείο, ακόμα, είναι και οι αλυσίδες τροφοδοσίας. Βλέπουμε τους Ευρωπαίους, αλλά και τους Αμερικανούς να θέλουν να μικρύνουν την απόσταση σε σχέση με τις αλυσίδες τροφοδοσίας και να μην εξαρτώνται από μακρινές χώρες και ιδιαίτερα από χώρες τις οποίες αμφισβητούν ή είναι σε ανταγωνιστική τροχιά μαζί τους, όπως είναι πάλι η Κίνα. Επίσης, βλέπουμε ότι στο κομμάτι των εμβολίων υπάρχει το σοβαρό ζήτημα των ανταγωνισμών, που πλέον έχουν υπερβεί κάθε σκέψη για συνεργασία. Κατά τα φαινόμενα, μπορεί να οδηγηθούμε ακόμα και σε καταστάσεις απειλών και εκβιασμών χωρών απέναντι σε εταιρείες, εταιρειών απέναντι σε χώρες, σε μπλοκ κρατών ή σε υπερεθνικούς οργανισμούς, όπως είναι η Ευρωπαϊκή Ένωση. Αυτή η κατάσταση τονίζει τις παθογένειες του διεθνούς συστήματος και δείχνει και τις τάσεις που υπάρχουν αυτήν τη στιγμή και επικρατούν. Βρισκόμαστε σε ένα καθεστώς αβεβαιότητας και μετάβασης.»

«Η Αμερική με την απόφασή της να αποχωρήσει από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, αμφισβητεί την σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση»

«Αυτό το οποίο προσπάθησαν να πουν οι Αμερικανοί, με την αποχώρησή τους από τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, είναι ότι δεν έμειναν ικανοποιημένοι από την αποτελεσματικότητά του, από τον τρόπο που αυτός διαχειρίστηκε τις πληροφορίες που είχε και -κυρίως- από το γεγονός ότι η διοίκησή του φαίνεται -και ίσως να μην είναι απίθανο- ότι ελεγχόταν από την Κίνα . Αποχώρησε, δηλαδή, μια χώρα, η οποία είναι αυτή που δημιούργησε σε μεγάλο βαθμό τη νέα τάξη πραγμάτων μετά τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, μέρη της οποίας είναι και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας, ο Οργανισμός Ηνωμένων Εθνών, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου και άλλοι θεσμοί οι οποίοι δημιουργήθηκαν με μία κοινή στόχευση. Στην πράξη, η Αμερική αμφισβητεί την σχέση της με την Ευρωπαϊκή Ένωση, δηλαδή αυτό το δυτικό μέτωπο, το οποίο θεωρούνταν αρραγές. Αμφισβητεί τις πρακτικές του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου, ισχυριζόμενη ότι είναι πιο φιλικά προσκείμενος προς την Κίνα, και αποχωρεί από την Συνθήκη των Παρισίων για την κλιματική αλλαγή. Παράλληλα, η Κίνα εκμεταλλεύεται την κατάσταση, παρουσιάζοντας τον εαυτό της ως ηγέτιδα δύναμη στην διαχείριση των συνεπειών της βρώμικης ενέργειας. Επίσης, είδαμε τις ΗΠΑ να αποχωρούν από τη συμφωνία για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Όλα αυτά μας φέρνουν στην αρχή της συζήτησης μας για το εάν οδεύουμε σε έναν μετα-δυτικό κόσμο. Θα μπορούσε να βρεθεί ένας άλλος τρόπος για την διαχείριση της κατάστασης και όχι η αποχώρηση των Ηνωμένων Πολιτειών από τον Οργανισμό.»

«Υπάρχει ένα καλό νέο από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, η  εκλογή Μπάιντεν»

«Το πιο πιθανό είναι ο Μπάιντεν να θελήσει να αποκαταστήσει το γόητρο των Ηνωμένων Πολιτειών, αλλά και την εμπιστοσύνη εταίρων και αντιπάλων. Θα προσπαθήσει να διορθώσει άμεσα τις αστοχίες που έγιναν στην διακυβέρνηση Τράμπ. Ο Τράμπ δεν είναι το φαινόμενο, είναι το σύμπτωμα ενός φαινομένου, το οποίο προϋπήρχε και το οποίο σοβούσε στην αμερικάνικη κοινωνία εδώ και δεκαετίες. Στην δεύτερη φάση της πανδημίας, αυτή των εμβολιασμών, τα πράγματα επιδεινώνονται. Ωστόσο, περιμένουμε η νέα αμερικανική διοίκηση να κινηθεί με τρόπο πιο συμβιβαστικό και συναινετικό, τουλάχιστον απέναντι στην Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν έχουμε την ίδια αυτοπεποίθηση για την αντιμετώπιση της Κίνας και της Ρωσίας, αλλά τουλάχιστον προς την Ευρωπαϊκή Ένωση, για να βρεθεί ένας κοινός παρονομαστής και κυρίως ένας κοινός βηματισμός, ο οποίος θα δούμε κατά πόσο θα αφορά σε ζητήματα γεωπολιτικά, οικονομικά, γεωοικονομικά ή ακόμα μπορεί να αφορά και στα ζητήματα της πανδημίας. Το προηγούμενο διάστημα, είχαμε -και έχουμε ακόμα- το φαινόμενο του ‘’Τζογάρισματος’’ πάνω σε μία τιμή εμβολίων, με τον Τράμπ να διαλαλεί ότι μπορεί να πληρώσει 20 εμβόλια αντί για 10, που μπορούν οι υπόλοιποι, και να εξασφαλίσει έτσι περισσότερες δόσεις για τους Αμερικανούς. Προφανώς, το America First, το οποίο ήταν το σύνθημα με το οποίο εξελέγη το 2016, επιβεβαιωνόταν στην πράξη, όπως, όμως, τον κατηγόρησαν και οι αντίπαλοι του το Αmerica First, έχει καταλήξει ‘’America Alone’’, δηλαδή όχι μόνο η Αμερική πρώτα, αλλά και η Αμερική απομονωμένη.  Ο Μπάιντεν πιθανώς θα θελήσει να παλινορθώσει την κατάσταση, αλλά επειδή πρόκειται για ζήτημα δημόσιας υγείας, δεν μπορούμε να πούμε με βεβαιότητα αν κάποια στιγμή στο προβλεπτό μέλλον δούμε περισσότερες συγκλίσεις μεταξύ των κρατών παρά αποκλίσεις. Προς το παρόν υφίσταται ένας διαγκωνισμός.»

 «Έχει δοθεί  διπλωματική διάσταση πλέον στα ζητήματα του εμβολιασμού». H χρήση της πανδημίας ως μοχλού πίεσης και ως εργαλείου διαβούλευσης.  

«Δημιουργούνται έντονες αντιπαραθέσεις, όπως βλέπουμε να συμβαίνει τώρα μεταξύ Ευρωπαϊκής Ένωσης και της AstraZeneca. Δεν αποκλείεται το σενάριο, σε περίπτωση που ο Μπόρις Τζόνσον και η AstraZeneca, η οποία έχει τα εργοστάσια παραγωγής της στο Ηνωμένο Βασίλειο, δεν προμηθεύσουν την Ευρωπαϊκή Ένωση με εμβόλια βάσει των συμβολαιοποιημένων ποσοτήτων, να δούμε αντίστοιχη μορφή εκβιασμού της Ευρωπαϊκής Ένωσης στον Πρωθυπουργό του Ηνωμένου Βασιλείου. Συγκεκριμένα, ότι αν δεν διαθέσει τις ποσότητες αυτές, τότε θα μπλοκάρουν και οι Ευρωπαίοι τις όποιες ποσότητες εμβολίων θα διετίθεντο στο Ηνωμένο Βασίλειο που παράγονται στο Βέλγιο από την Pfizer. Καταλαβαίνουμε τι σημαίνει αυτό για μία χώρα η οποία μέχρι πριν από λίγα χρόνια ήταν μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Όλα αυτά δεν προοιωνίζονται κάτι θετικό. Επίσης, είδαμε προσπάθειες που έγιναν στο παρελθόν. Η AstraZeneca φαίνεται ότι συνομίλησε με την ρωσική πλευρά για μία σύμπραξη σε ένα άλλο εμβόλιο και η Καγκελάριος Μέρκελ μίλησε με τον Πρόεδρο Πούτιν και συζήτησε την προοπτική οι Γερμανοί να συνεισφέρουν στο ρωσικό εμβόλιο και να εξασφαλίσουν ποσότητες αυτού. Όλα αυτά θα ήταν μάλλον πιο εύκολα, εάν οι χώρες είχαν δεχτεί ένα ενιαίο συντονιστικό κέντρο, το οποίο θα συγκέντρωνε όλα τα εμβόλια και θα τα διέθετε σε όλο τον κόσμο. Είναι σημαντικό το γεγονός ότι αυτή τη στιγμή δεν έχει φτάσει το εμβόλιο σε χώρες του λεγόμενου τρίτου κόσμου. Επίσης, αν δει κανείς τα ποσοστά εμβολιασμών ανά 100 κατοίκους στην Ευρωπαϊκή Ένωση είναι πολύ χαμηλά. Υπάρχουν χώρες υποδείγματα, όπως το Ισραήλ, το οποίο όμως έκανε τις δικές του συμφωνίες, πλήρωσε αρκετά χρήματα και πήρε το ρίσκο να εξασφαλίσει ποσότητες εμβολίων πριν καν αυτά πάρουν την τυπική έγκριση. Η Ευρωπαϊκή Ένωση απέδειξε για ακόμα μία φορά την αναποτελεσματικότητά της. Έπρεπε να κάνει συμφωνίες και διαπραγματεύσεις επί της τιμής. Παράλληλα, προκύπτουν και άλλα ζητήματα. Για παράδειγμα, η Γερμανία αντιδρά, διότι ενώ έχει σαν χώρα την οικονομική δυνατότητα να εξασφαλίσει ποσότητες προκειμένου να εμβολιαστεί ο πληθυσμός της, θα πρέπει ως κράτος-μέλος της Ευρωπαϊκής Ένωσης να περιμένει τον εμβολιασμό και των πληθυσμών των υπόλοιπων κρατών».

Η διαχείριση της πανδημίας από την Κίνα: «Τελικά, μάλλον είναι αρνητικό το πρόσημο για το Πεκίνο»

«Η Κίνα ήταν σε θέση, έχοντας πρώτη αντιμετωπίσει το φαινόμενο, να ‘’δώσει τα φώτα της’’ και κυρίως να προσφέρει υγειονομικό υλικό, το οποίο είχε σε μεγάλες ποσότητες, σε πολλές χώρες.  Αρκετές από αυτές εξέλαβαν την κίνηση αυτή του Πεκίνο ως μία κίνηση γενναιοδωρίας, άλλωστε ‘’στην ανάγκη μετράμε τους φίλους’’. Αυτό ακριβώς το ‘’εργαλείο’’ αξιοποίησε η Κίνα ,φερόμενη ως  ο παγκόσμιος ηγέτης που μπορεί να συνδράμει τον υπόλοιπο κόσμο που βρίσκεται σε κατάσταση ανάγκης, ανεξάρτητα του καθεστώτος της. Πριν από λίγο καιρό, μάλιστα, βλέπαμε εικόνες Κινέζων να γιορτάζουν στους δρόμους, εικόνες που έχουμε κάνει και θα κάνουμε πολύ καιρό ακόμη να δούμε στην Ευρώπη. Με αυτό τον τρόπο ήθελαν να περάσουν το μήνυμα ότι είναι ικανοί και αποτελεσματικοί στον περιορισμό της διάχυσης του ιού. Από την άλλη, θυμόμαστε στις αρχές Ιανουαρίου 2020, τον Τράμπ να δίνει συγχαρητήρια στην Κίνα για την άρτια διαχείριση του τότε COVID-19, καθώς δεν είχε λάβει ακόμα μορφή πανδημίας. Λίγο αργότερα, οι ΗΠΑ επέρριπταν τις ευθύνες του ιού στην Κίνα. Μάλιστα, πριν από την αποχώρησή του από το Υπουργείο Εξωτερικών, ο κύριος Πομπέο αναφέρθηκε σε κάποιες πληροφορίες σύμφωνα με τις οποίες ο ιός προήλθε από εργαστήριο της Κίνας. Μεγάλη μερίδα ισχυρίζεται ότι η Κίνα δεν έπραξε καταλλήλως, για να περιορίσει τον ιό στα δικά της σύνορα. Υπάρχουν μαρτυρίες δημοσιογράφων, ερευνητών και επιστημόνων ότι είχε επιβληθεί ένα εμπάργκο δηλώσεων, δεν είναι άλλωστε δύσκολο για ένα καθεστώς όπως της Κίνας. Το αποτέλεσμα ήταν να μην ειδοποιηθεί έγκαιρα ο υπόλοιπος κόσμος και ο ιός να ταξιδέψει ραγδαία στις περιοχές του πλανήτη. Το γεγονός αυτό είναι εξαιρετικά προβληματικό και για αυτό ελέγχεται η Κίνα. Στο τέλος της ημέρας, μάλλον είναι αρνητικό το πρόσημο για την Κίνα αυτή τη στιγμή. Βέβαια, υπάρχουν κράτη-μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπως είναι η Ουγγαρία και η Σερβία, οι οποίες έχουν απευθυνθεί στην Κίνα για την προμήθεια εμβολίων, καθώς υπάρχει και ο πόλεμος των εμβολίων. Έχει σημασία, δηλαδή, αν προέρχονται από την Κίνα την Ρωσία ή από κάποια εταιρεία που δραστηριοποιείται στην Δύση. Το τι θα γίνει με τα εμβόλια θα κρίνει σε μεγάλο βαθμό και ποιος θα είναι ‘’ο νικητής’’.  Ωστόσο, είναι λίγο άστοχο να βλέπουμε τη γεωπολιτική μόνο διάσταση, γιατί σε αυτές τις περιπτώσεις σημασία έχει η ανθρώπινη υπόσταση».

«Μπορεί πράγματι η πανδημία να αλλάξει την σημερινή ισορροπία δυνάμεων στον πλανήτη»

«Οι φάσεις της πανδημίας είναι τρεις. Η πρώτη είναι το υγειονομικό υλικό, η δεύτερη οι εμβολιασμοί και η τρίτη αυτή της διαχείρισης των κοινωνικών και οικονομικών συνεπειών της πανδημίας. Η τρίτη φάση σε μεγάλο βαθμό θα κρίνει την ανθεκτικότητα καθεστώτων. Μπορεί πράγματι να δούμε ανατροπές Κυβερνήσεων, αλλαγή συσχετισμών και ισορροπιών -ίσως εσωτερικών- σε κάποιες χώρες, είτε στην Αφρική είτε στην Ασία ακόμα και στην Ευρώπη. Ωστόσο, μπορεί αυτή η αλλαγή να επιφέρει ευρύτερες ανακατατάξεις. Αν, για παράδειγμα, στην Ιταλία έχουμε την ανάκαμψη των εθνικιστών και του Σαλβίνι, αυτό μπορεί να οδηγήσει ακόμα και σε έξοδο της Ιταλίας από την Ευρωζώνη -ακραίο σενάριο, αλλά τελικά τίποτα δεν είναι ακραίο σήμερα- ή σε κάποια θεαματική κίνηση. Υπάρχει, επίσης, το ενδεχόμενο να δούμε την Λεπέν να επικρατεί στις εκλογές της Γαλλίας το 2022, σενάριο διόλου απίθανο, κυρίως αν η πανδημία συνεχίσει να επηρεάζει σε μεγάλο βαθμό χώρες οικονομικά και κοινωνικά. Το σημαντικό είναι ότι τώρα και για τα επόμενα χρόνια θα γίνεται η διαχείριση της ζημιάς της πανδημίας σε αυτά τα επίπεδα. Όποιες Κυβερνήσεις καταφέρουν να κάνουν αποτελεσματικότερη διαχείριση έχουν περισσότερες πιθανότητες επιβίωσης. Επομένως, μπορεί να υπάρξουν εξελίξεις στο Ευρωπαϊκό μέτωπο και, βέβαια, διεθνώς σε χώρες της Αφρικής της Βόρειας Αφρικής ή της Μέσης Ανατολής. Μπορεί να υπάρξει ένα νέο κύμα αραβικών -και όχι μόνο- εξεγέρσεων από κοινωνίες, οι οποίες ζουν ήδη στα όριά τους».

***

Υπάρχει μια αβεβαιότητα όσον αφορά τον κόσμο τα επόμενα χρόνια. Συνάμα, γνωρίζουμε ότι η πανδημία θα μείνει μαζί μας όλο το 2021 και μάλλον πέρα από αυτό. Γνωρίζουμε, επίσης, ότι η πανδημία δεν αλλάζει ριζικά αρκετές τάσεις που προηγήθηκαν, συμπεριλαμβανομένου ενός τεταμένου διεθνούς περιβάλλοντος. Μένει να δούμε τις επιλογές που θα κάνουν οι υπεύθυνοι λήψης αποφάσεων σε αυτό το πλαίσιο τόσο εντός της Ευρώπης, όσο και αλλού. Άλλωστε, όπως είπε και η κυρία Ελένη Γλύκαντζη-Αρβελέρ το 2019, στο Οικονομικό Φόρουμ των Δελφών, όπου είχα την τύχη να παρευρεθώ, «Η ιστορία εκδικείται αυτούς που δεν την ξέρουν…».

Οι απόψεις του ιστολογίου μπορεί να μην συμπίπτουν με τα περιεχόμενα του άρθρου

Ακολουθήστε το ellinikiafipnisis.blogspot.com 

στο Facebook...

στο GAB...

στο Twitter

κοινοποιήστε το και στους φίλους σας!