Σαμίρ Αμίν: Έρχονται νέα κύματα εξεγέρσεων των αραβικών λαών...!

Συνέντευξη στον Ερρίκο Φινάλη Ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν είναι βαθύς γνώστης των ζητημάτων που αφορούν την Αφρική και τη Μέση...

Συνέντευξη στον Ερρίκο Φινάλη

Ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος Σαμίρ Αμίν είναι βαθύς γνώστης των ζητημάτων που αφορούν την Αφρική και τη Μέση Ανατολή.

Αιγυπτιακής καταγωγής και με σαφή αντιιμπεριαλιστική στάση, εδώ και δεκαετίες «μιλά» με τα βιβλία του και με τη δράση του υπέρ των λαών και εναντίον των αντιδραστικών καθεστώτων και των ξένων δυναστών.

Οι εκτιμήσεις του για το κύμα εξεγέρσεων που διαπερνά τις αραβικές χώρες, αλλά και για την ιμπεριαλιστική επέμβαση στη Λιβύη, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον για το ελληνικό κοινό. Στην αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στον Δρόμο, ο Σαμίρ Αμίν μας δίνει στοιχεία και πληροφορίες που δύσκολα διαπερνούν τα ΜΜΕ, αναλύει διεισδυτικά και κριτικά τις εξελίξεις, χωρίς ούτε στιγμή να διακατέχεται από μια ψευδεπίγραφη αντικειμενικότητα: παίρνει σαφώς την πλευρά των αγωνιζόμενων αραβικών λαών, που σπάνε το φόβο δεκαετιών και ξαναμπαίνουν ορμητικά στο προσκήνιο της ιστορίας.

Ποια είναι η γενική σας εκτίμηση για τις πρόσφατες εξεγέρσεις στον αραβικό κόσμο, για την αφύπνιση των αραβικών μαζών;

Είναι αλήθεια ότι το κύμα εξεγέρσεων απλώνεται στο σύνολο του αραβικού κόσμου – αν και οι συνθήκες είναι πολύ διαφορετικές από τη μια χώρα στην άλλη, και μ’ αυτή την έννοια είναι επικίνδυνο να μιλά κανείς γενικά για «αραβικό κόσμο». Όμως, παρά τις διαφορές, όλες αυτές οι εξεγέρσεις στρέφονται ενάντια σε καθεστώτα που κανείς δεν μπορεί να υπερασπιστεί, καθεστώτα αυταρχικά, με «λαμπρές» επιδόσεις σε διωγμούς, βασανιστήρια και δολοφονίες. Επιπλέον, αν και ορισμένα από αυτά είχαν κληρονομήσει από το παρελθόν μια εθνικιστική αντιιμπεριαλιστική ρητορική, έχουν πια υποταχθεί πλήρως στον ακραίο νεοφιλελεύθερο καπιταλισμό, και στο σχέδιο των ΗΠΑ για τη λεγόμενη «ειρήνη στη Μέση Ανατολή»: ένα σχέδιο που αφήνει το Ισραήλ ανενόχλητο να επεκτείνεται, να εποικίζει τα Κατεχόμενα, και να εξοντώνει τους Παλαιστίνιους.

Ένα ακόμη κοινό σημείο είναι ότι σχεδόν όλα αυτά τα καθεστώτα προχώρησαν σε μια αποπολιτικοποίηση, καταστέλλοντας βάρβαρα όλες τις δημοκρατικές πολιτικές δυνάμεις, και κυρίως τις δυνάμεις της Αριστεράς που προέρχονταν από το κομμουνιστικό κίνημα και ήταν πολύ ισχυρές στην περιοχή. Έτσι, μέσω της αποπολιτικοποίησης, δημιούργησαν ένα ιδεολογικό κενό που καλύφθηκε (αφού η πολιτική και η κοινωνία απεχθάνονται το κενό ακριβώς όπως και η φύση!) από το Ισλάμ. Το Ισλάμ ήταν βέβαια πάντα παρόν στις κοινωνίες μας, αλλά δεν είχε τέτοια πολιτικά βαρύνουσα θέση. Χάρη σε αυτές τις διεργασίες εξελίχθηκε σε πολιτικό Ισλάμ, με χαρακτηριστικότερο το κόμμα των Αδελφών Μουσουλμάνων, που είναι παναραβικό και όχι αποκλειστικά αιγυπτιακό.

Μέσα σε αυτές τις συνθήκες, οι εξεγέρσεις οδήγησαν σε ορισμένες καταρχήν νίκες, όπως ξεκάθαρα δείχνει η περίπτωση της Τυνησίας και, λιγότερο ξεκάθαρα, της Αιγύπτου – αλλά πρόκειται μονάχα για καταρχήν νίκες. Οι αντιδραστικές δυνάμεις βρίσκονται ακόμα στη θέση τους και, με την υποστήριξη των ΗΠΑ, δυστυχώς και της Ευρώπης, προσπαθούν να μας γυρίσουν πίσω.

Πώς επιχειρείται αυτό;

Πάρτε την περίπτωση της Αιγύπτου. Η στρατηγική της Ουάσιγκτον και του ντόπιου αντιδραστικού μπλοκ είναι να προχωρήσουν σε εκλογές πολύ σύντομα, τον Οκτώβριο, διατηρώντας το μη δημοκρατικό Σύνταγμα (που υπέστη ανώδυνες μόνο τροποποιήσεις) και το εξίσου μη δημοκρατικό ένα εκλογικό σύστημα. Επιδιώκουν την επιστροφή του κόμματος του Μουμπάρακ, του κόμματος της μεταπρατικής και εξαρτημένης αστικής τάξης, που απλά θα αλλάξει όνομα, και μαζί και των Αδελφών Μουσουλμάνων. Αυτό ήταν εξαρχής το σχέδιό τους. Ο Ομπάμα δήλωσε με σαφήνεια ότι επιθυμεί μια σύντομη μετάβαση, που δεν θα επιτρέψει σε νέες δυνάμεις να προλάβουν να οργανωθούν.

Θα επαναληφθεί δηλαδή το πακιστανικό μοντέλο, στο οποίο ο στρατός μένει στο παρασκήνιο, αλλά είναι πάντα παρών. Και έτσι πλασάρονται σαν «δύναμη αλλαγής» οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι, που οικονομικά ήταν πάντα αντιδραστικοί και νεοφιλελεύθεροι: αντιτίθενται στις εργατικές απεργίες, στους αγώνες των αγροτών, στα αιτήματα για αυξήσεις μισθών, στην αλλαγή της εργατικής νομοθεσίας… Και την ίδια στιγμή διακηρύττουν ανοικτά ότι δεν θα αμφισβητήσουν την διεθνή πολιτική της Αιγύπτου, δηλαδή τις συνθήκες υποταγής στις ΗΠΑ και στο Ισραήλ.

Στην Αίγυπτο το αντιδραστικό μπλοκ αποτελείται από τρεις πόλους: το στρατό, το κόμμα της μεταπρατικής αστικής τάξης, και τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Αυτό έγινε εντελώς σαφές στο πρόσφατο δημοψήφισμα για την αναθεώρηση του Συντάγματος, όπου το 77% ψήφισε ναι, δηλαδή δέχθηκε τις ανώδυνες αλλαγές, και το 23% ψήφισε όχι. Αυτό το 23%, δεδομένων των συνθηκών, δεν είναι διόλου αμελητέο. Αποτελείται από τους νέους, τα μέλη αυθεντικά δημοκρατικών ή και σοσιαλιστικών κομμάτων, τους υποστηρικτές κοινωνικών μεταρρυθμίσεων. Ακόμη και το πότε έγινε το δημοψήφισμα ήταν χαρακτηριστικό: κανονικά θα έπρεπε να διεξαχθεί ημέρα Πέμπτη, παραμονή Παρασκευής, που είναι μέρα προσευχής. Όμως ο στρατός αποφάσισε να το κάνει το Σάββατο. Έτσι, την Παρασκευή όλα τα τζαμιά κινητοποιήθηκαν υπέρ του ναι. Οι κληρικοί κήρυτταν στον κόσμο ότι το όχι είναι ψήφος στο σατανά, ψήφος στους ξένους. Δεν έκαναν βέβαια τον κόπο να εξηγήσουν γιατί και οι Αμερικάνοι επίσης ευχήθηκαν τη νίκη του ναι!

Βρισκόμαστε λοιπόν πολύ μακριά από το να έχουμε κερδίσει τον πόλεμο. Είναι αστείο να ακούς τους Δυτικούς να κατηγορούν π.χ. τον πρόεδρο της Συρίας, τον Μπασάρ Αλ Άσαντ, επειδή δεν έχει καταργήσει την κατάσταση έκτακτης ανάγκης, και να «ξεχνούν» ότι και η σημερινή αιγυπτιακή κυβέρνηση διατηρεί επίσης την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχε κηρύξει ο… Μουμπάρακ. Ούτε ένα δυτικό μέσο ενημέρωσης δεν αναφέρεται στις κινητοποιήσεις που γίνονται σήμερα στην Αίγυπτο ακριβώς για την κατάργηση της κατάστασης έκτακτης ανάγκης!

Πριν από λίγο καιρό οι Αδελφοί Μουσουλμάνοι είχαν πει ότι δεν θα πάρουν μέρος στις επόμενες εκλογές «ώστε να καθησυχαστούν όσοι φοβούνται τους ισλαμιστές»…

Πρόκειται για φάρσα! Τώρα δημιουργούν ένα κόμμα υποτίθεται ανεξάρτητο, αλλά στην πραγματικότητα ολοκληρωτικά ελεγχόμενο από αυτούς. Σκεφτείτε, η περίφημη «επιτροπή τροποποίησης του Συντάγματος», από ποιους απαρτιζόταν; Από εκπροσώπους των ενόπλων δυνάμεων και από δύο πολίτες: ένα νομικό και ένα διανοούμενο – που και οι δύο είναι μέλη του κόμματος των Αδελφών Μουσουλμάνων!

Από χώρα σε χώρα υπάρχουν διαφορετικές συνθήκες, αλλά, όπως επισημάνατε κι εσείς, υπάρχουν και πολλά κοινά σημεία. Ποιο αξιολογείτε ως σημαντικότερο;

Το πιο σημαντικό, επειδή αφορά το μέλλον, είναι ότι ένα υπολογίσιμο τμήμα της αραβικής νεολαίας (δηλαδή της πλειοψηφίας του πληθυσμού) στρέφεται στην αριστερά. Διεκδικεί την ελευθερία οργάνωσης συνδικάτων, αγροτικών οργανώσεων, λαϊκών ενώσεων. Δεν θα ισχυριστώ ότι όλοι αυτοί οι νέοι είναι συνειδητοί σοσιαλιστές. Αλλά σαφώς αντιπαλεύουν την παρούσα νεοφιλελεύθερη πολιτική, τις κοινωνικές ανισότητες, και επιζητούν την αναδιανομή του πλούτου υπέρ των λαϊκών τάξεων. Ακόμη, αγωνίζονται ώστε τα αραβικά κράτη να γίνουν πραγματικά ανεξάρτητα, να αποτινάξουν την υποταγή στις ΗΠΑ, να εκφράσουν ανοικτά την υποστήριξή τους στον παλαιστινιακό αγώνα. Αυτά είναι κοινά σημεία, τα βρίσκουμε πολύ έντονα στην Αίγυπτο, στην Τυνησία. Τα ίδια υποστηρίζουν στη μεγάλη πλειοψηφία τους οι νέοι της Αλγερίας, του Λιβάνου και άλλων χωρών.

Μιλάτε, λοιπόν, για τη σημερινή αντιιμπεριαλιστική στάση ενός μεγάλου κομματιού, τουλάχιστον, της νεολαίας. Εντάσσονται οι πρόσφατες εξεγέρσεις στους αγώνες δεκαετιών του αραβικού κόσμου για την απαλλαγή του από την ξένη κυριαρχία;

Πρέπει να θέσουμε την ιστορική διάσταση. Είχαμε ένα πρώτο μακρόχρονο κύμα ανόδου των κινημάτων εθνικής απελευθέρωσης και κοινωνικής-πολιτικής αλλαγής. Ξεκίνησε μετά τον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, δυνάμωσε με την αιγυπτιακή επανάσταση του 1919-20 και κορυφώθηκε στα μέσα της δεκαετίας του ’50 – μέχρι δηλαδή το θρίαμβο, στην πλειοψηφία των αραβικών κρατών, αυτού του ρεύματος που αλλού ονομάστηκε νασερισμός, αλλού μπααθισμός: ενός σαφώς αντιιμπεριαλιστικού ρεύματος, μεταρρυθμιστικού, σε προοδευτική κατεύθυνση, αλλά επίσης και εξίσου σαφώς μη δημοκρατικού. Όλα γίνονταν από τα πάνω, δηλαδή χωρίς να επιτρέπεται στις λαϊκές τάξεις να αυτοοργανωθούν. Ξεκινούσε δηλαδή ήδη η αποπολιτικοποίηση. Αυτό το ρεύμα έδωσε ό,τι έδωσε για μια σχετικά σύντομη περίοδο, δέκα-δεκαπέντε χρόνων, και μετά εξαντλήθηκε.

Ακολούθησε μια μεγάλη περίοδος υποταγής και παθητικότητας, πάνω-κάτω σαράντα χρόνια, μέχρι σήμερα. Σε αυτό το διάστημα τα περισσότερα καθεστώτα σταδιακά μετατράπηκαν σε ληστρικές συμμορίες – δεν υπάρχει πρόεδρος, κυβέρνηση ή άρχουσα τάξη σε αραβική χώρα που να μην είναι βουτηγμένοι στα σκάνδαλα! Ταυτόχρονα ενέτειναν την αποπολιτικοποίηση, ανεχόμενα κατά καιρούς μονάχα το πολιτικό Ισλάμ ως φορέα μιας θολής και ουσιαστικά ακίνδυνης διαμαρτυρίας.

Τώρα βρισκόμαστε στην αρχή ενός δεύτερου κύματος ανόδου του κινήματος, το οποίο δεν μπορούμε να ξέρουμε εκ των προτέρων τι αλλαγές θα επιφέρει. Όμως το αμερικανικό σχέδιο, να διατηρήσει το σημερινό σύστημα με μια δημοκρατική επίφαση, δεν θα αποδώσει. Ή μάλλον, θα αποδώσει βραχυπρόθεσμα, επειδή υποστηρίζεται φανατικά από τις ντόπιες αντιδραστικές δυνάμεις και από την Ευρώπη – αλλά μεσοπρόθεσμα θα αποτύχει. Θα πρέπει να περιμένουμε μέσα σε ένα χρόνο, σε δύο χρόνια, νέα γιγάντια κύματα διαμαρτυριών και αγώνων.

Ας περάσουμε στη Λιβύη, όπου διαδραματίζεται ένα περίπλοκο γεωπολιτικό παιχνίδι. Η στρατιωτική επέμβαση της Δύσης χώνει μια μεγάλη ιμπεριαλιστική σφήνα στο κέντρο του Μαγκρέμπ…

Σωστά το λέτε, η δυτική επέμβαση εγκαθιστά μια ιμπεριαλιστική σφήνα στο κέντρο του αραβικού κόσμου. Δυστυχώς, πρέπει να πω ότι και οι δύο αντιμαχόμενες πλευρές στη Λιβύη δεν αξίζουν καμιά υποστήριξη. Από τη μια έχεις το καθεστώς του Καντάφι, ενός ανθρώπου που με μεγάλη ευκολία πέρασε από τις μεγαλόστομες διακηρύξεις υπέρ του σοσιαλισμού στην υποστήριξη του πιο ακραιφνούς καπιταλισμού. Από την άλλη, η λιβυκή αντιπολίτευση δεν μπορεί να συγκριθεί με τις εξεγέρσεις σε άλλες αραβικές χώρες. Από την αρχή βλέπουμε μια ένοπλη αντιπαράθεση, με πρώην τμήματα του καθεστώτος Καντάφι, ένοπλα τμήματα, να ξεσηκώνονται εναντίον του. Αυτή η αντιπολίτευση δεν κατέβασε εκατομμύρια στους δρόμους, όπως έγινε στην Αίγυπτο, όπου χίλιοι διαδηλωτές δολοφονήθηκαν από το καθεστώς του Μουμπάρακ – σχεδόν όσοι και οι νεκροί από την ένοπλη αντιπαράθεση στη Λιβύη πριν αρχίσει η δυτική επέμβαση! Επιπλέον, μην ξεχνάτε ότι στη Λιβύη έχουμε μια ιδιαίτερα εύθραυστη κοινωνία, δίχως ομογενοποίηση, δίχως αίσθηση κοινής ταυτότητας, με πλήθος διαφορετικών φυλών και παραδόσεων. Όλα αυτά συντέλεσαν στην εμφάνιση των συγκεκριμένων αντίπαλων στρατοπέδων σήμερα.

Κι ερχόμαστε στη δυτική επέμβαση: μόνο κάποιος πολύ αφελής θα πιστέψει ότι αποσκοπεί στην ανακούφιση του άμαχου πληθυσμού. Ο στόχος των ΗΠΑ είναι να ξαναβάλουν πόδι στη χώρα αυτή, που πριν την άνοδο του Καντάφι «φιλοξενούσε» μια από τις σημαντικότερες αμερικανικές στρατιωτικές βάσεις στην περιοχή. Η σχετικά πρόσφατη ίδρυση της Africom (Διοίκηση Αφρικής των Ενόπλων Δυνάμεων των ΗΠΑ) καταδεικνύει τα αναβαθμισμένα σχέδια των ΗΠΑ για όλη την ήπειρο. Ο στόχος λοιπόν της επέμβασης είναι πολύ ορατός: να εγκατασταθεί η Africom στη Λιβύη, να ξαναποκτήσουν εκεί οι ΗΠΑ μια τεράστια στρατιωτική βάση. Σε μια πρώτη φάση, είχαμε τη φυγή προς τα εμπρός του Σαρκοζί. Αλλά τώρα η διοίκηση των επιχειρήσεων πέρασε στο ΝΑΤΟ, δηλαδή στις ΗΠΑ, και κατά συνέπεια δικό τους θα είναι το καθεστώς που επιχειρούν να εγκαταστήσουν – άγνωστο βέβαια σε πόσο καιρό και πώς θα το καταφέρουν. Ίσως στην αρχή να «οπλίσουν την αντιπολίτευση», κι έπειτα να στείλουν και στρατεύματα για να «βοηθήσουν». Άλλωστε ήδη υπάρχουν επιτόπου Αμερικανοί στρατιωτικοί και αξιωματούχοι της CIA που πλαισιώνουν την αντιπολίτευση. Το σχέδιό τους είναι να βάλουν στην εξουσία κάποιον σαν τον Καρζάι του Αφγανιστάν, που θα τους δώσει τις βάσεις που θέλουν.

Τι σκέφτονται οι αραβικοί λαοί για την επέμβαση στη Λιβύη;

Η αραβική κοινή γνώμη αντιλαμβάνεται το σχέδιο των ΗΠΑ, και το καταδικάζει απερίφραστα. Αυτό δεν είναι μυστικό. Η υποκρισία της Δύσης, που κάνει πως δεν βλέπει το Ισραήλ όταν εξοντώνει ατιμώρητο τους Παλαιστίνιους, βγάζει μάτι. Τα δυτικά ΜΜΕ πήγαν να ψελλίσουν ότι ο Αραβικός Σύνδεσμος υποστηρίζει την επέμβαση – ένα ακόμη ψέμα! Μονάχα το Κατάρ και τα Εμιράτα συντάσσονται με τις ΗΠΑ.

Μιλήσατε και πριν για τους Παλαιστίνιους. Είναι εντύπωσή μας ότι οι εξεγέρσεις δεν αναφέρονταν ενάντια στο Ισραήλ και τις ΗΠΑ;

Μάλλον είναι εντύπωσή σας! Είναι αλήθεια, και είναι πολύ θετικό, ότι αυτές οι εξεγέρσεις δεν χαρακτηρίστηκαν από «εύκολα», δημαγωγικά συνθήματα ενάντια στο σιωνισμό και τον ιμπεριαλισμό. Πρόβαλαν συνθήματα θετικών διεκδικήσεων, δημοκρατικών και κοινωνικών. Αλλά, την ίδια στιγμή, η διεθνής διάσταση δεν υποτιμήθηκε καθόλου. Υπήρξαν πολλές ουσιαστικές τοποθετήσεις, υπήρξαν παντού πλακάτ, όχι με ανώδυνα για τα καθεστώτα συνθήματα, όχι με κάψιμο αμερικάνικων ή ισραηλινών σημαιών, αυτό είναι εύκολο και ενίοτε «επιτρέπεται» – αλλά με σαφή καταδίκη της πολιτικής υποταγής των αραβικών χωρών, στη συγκεκριμένη περίπτωση της Τυνησίας και της Αιγύπτου, στα κελεύσματα των Αμερικάνων και των σιωνιστών. Η παλλαϊκή απαίτηση να αλλάξει αυτή η πολιτική των παλιών καθεστώτων, ο αγώνας των λαών για να σπάσει η εξάρτηση από τις ξένες δυνάμεις, είναι κάτι πολύ πιο ενοχλητικό για τις άρχουσες τάξη από το κάψιμο μιας σημαίας!

Θα θέλατε να προσθέσετε κάτι;

Δυο κουβέντες μόνο για την Υεμένη: η εξέγερση φαίνεται να κερδίζει έδαφος στο νότο, κι αυτό φοβίζει πολύ τη Δύση, που τρέμει στην ιδέα ότι μπορεί να αναγεννηθεί η προοδευτική Νότια Υεμένη – μια χώρα που ήταν ο υπ’ αριθμόν 1 εχθρός της στην περιοχή επί τρεις δεκαετίες.

Σας ευχαριστούμε πολύ που μας παραχωρήσατε αυτή τη συνέντευξη…

Ήταν χαρά μου να μοιραστώ μαζί σας τις σκέψεις μου!

Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Δρόμος της Αριστεράς το Σαββάτο 2 Απριλίου 2011

Πηγή